Bjarmi - 01.12.2004, Qupperneq 16

Sr. Ólafiir Jóhannsson
8. boðorðið:
Við eigum að
Pú skalt ekki Ijúga!
Þetta boðorð er sett til að
vernda mannorð náungans. Það
varar okkur við því að taka undir
orðróm sem er á sveimi og hvetur
til gætni í umtali um annað fólk. í
þrengstu merkingu á það við um
vitnisburð í réttarhöldum en þýðir
almennt að við eigum ekki að haga
orðum okkar þannig að þau skaði
annað fólk.
Kjarni boðorðsins er siðferði-
legur. Það stendur vörð um sann-
leikann. Þú skalt ekki Ijúga - við
eigum alltaf að segja satt, óháð
tíma, stað og áheyrendum.
Eina undantekningin er þegar
um mannslif er að tefla, t. d. í
styrjöldum eða upplausnarástandi;
þá getur verið réttlætanlegt að hag-
ræða sannleikanum til að bjarga lífi
náungans.
Eins megum við aldrei réttlæta
ónærgætni og grimmd í orðum með
því að kalla það heiðarleika. Stund-
um þarf að segja óþægilegan sann-
leika en oftar felst meiri kærleikur í
því að láta ósagt það sem einungis
veldur sárindum að óþörfu.
Þá ættum við öll að hafa i huga
að það skiptir miklu máli HVERNIG
við segjum satt.
í lögmáli Móse er boðorðið
útfært i þá veru að við eigum ekki
að Ijúga og svíkja heldur halda
okkur frá ósannindum og forðast að
dreifa upplognum söguhurði.
Mikið væri gott ef við héldum
það alltaf!
Guð vill nefnilega ekki að mann-
orð, heiður og réttlæti náungans sé
haft af honum, ekki frekar en fé
hans og eigur (Marteinn Lúther í
Fræðunum meiri).
Lygin og lygarinn
Jesús talar um Djöfulinn sem
lygara og föður lyginnar. í honum
finnist enginn sannleikur heldur sé
lygin eðli hans. „Þegar hann lýgur,
segja satt!
fer hann að eðli sínu“ (Jóh. 8:44).
Öll ósannindi, svik, lygi, prettir,
tál og fals á upphaf sitt í honum.
Samt er það mannkynið sem fæðir
og fóstrar lygina.
Syndin kom í heiminn fyrir
atbeina lyginnar (sjá syndafallssög-
una í I.Móseb. 3:1-5). Fyrst var sáð
efasemdum: „Er það satt að Guð
hafi sagt...?“ Á eftir fylgdi bein lygi:
„Þið munuð vissulega ekki deyja....
Þið munuð verða eins og Guð.“
Framhald sögunnar sýnir að
Adam og Eva urðu ekki eins og Guð
heldur líktust föður lyginnar. Þau
notuðu lygina í því skyni að breiða
yfir það sem þau höfðu gert.
Lygin er oft viðleitni til að breiða
yfir vandamál en veldur mun meiri
vanda því lygi og fals brýtur niður
traust og trúverðugleika og vinnur
þannig gegn góðu og heilbrigðu
samfélagi fólks.
Engin synd skemmir persónu-
leikann eins alvarlega og lygin, þ. e.
a. s., þegar hún verður að vana,
sem gerist oft.
Sumt fólk segir aldrei ósatt af
því að það borgar sig ekki heldur
hefnir sín siðar.
Öðrum er lygin töm, oftast þó í
smáum stíl - en samt þannig að
með tímanum reynist jafnvel þeim
sjálfum erfitt að greina á milli þess
hvenær sagt er satt og hvenær er
um skreytni að ræða. Ósannindin
verða hluti af lífsmynstrinu þannig
að persónuleikinn týnist. Óljóst
verður hver viðkomandi er í raun og
veru því ekkert sést nema grima
lyginnar.
Baktal og slúður
Baktal fellur undir 8. boðorðið.
Það er alvarlegur en alltof algengur
veikleiki sem því miður lifir góðu lífi
innan kristinna samfélaga.
í Jakobsbr. 4:11 erum við vöruð
við að tala illa hvert um annað. Af
því versi og öðrum sést að í NT eru
illt umtal, rógur og metingur litin
alvarlegum augum enda nefna rit
þess þau vandamál mun oftar en
flest önnur sem tengjast siðferði og
framkomu.
Baktal er hættulegt þeim sem
fyrir því verða, dregur niður nafn
viðkomandi og rýrir heiður þeirra.
Samt er baktalið enn hættulegra
fyrir þau sem iðka það; andrúms-
loftið kringum þau mengast af þvi
að þau verða álitin óáreiðanleg og
eru rúin trausti. Baktal veldur líka
óöryggi innan hópa og samfélaga
því hver verður næst fyrir barðinu á
því?
Miskunnarlaust er ráðist að nafni
og heiðri sem ekki er hægt að lifa
án. Mörg heimili eru í rúst vegna
slúðurs og kjaftagangs.
Oft magnast siikur söguburður
stig af stigi. Lítill neisti getur kveikt í
miklum skógi (Jak. 3:5-6) og
stundum segjum við að ein fjöður
verði að fimm hænum. Þau, sem
fyrir umtalinu verða, eru oftast
varnarlaus og eftir á er mjög erfitt
að leiðrétta það sem sagt var á
meðan mest gekk á.
Gerum skýran greinarmun á
gagnrýni og baktali. Gagnrýni er
beint að viðkomandi en baktal er
umtal þar sem ekki er komið fram-
an að þeim sem um ræðir.
Svik og prettir
Vissulega hvetur NT okkur til að
haga lífi okkar þannig að við gefum
ekkert tilefni til neikvæðs umtals
annarra þvi hætturnar leynast viða.
Þess vegna erum við hvött til að
vera til fyrirmyndar í siðgæði,
umgengni og framkomu. Einna
sterkast er orðalagið i I.Pétursbr.
1:15 en þar segir: „Verðið heldur
sjálfir heilagir í allri hegðun, eins og
sá er heilagur sem yður hefur
kallað." Þetta er mikil krafa og
háleitt markmið sem við eigum að
miða við.
16