Heilbrigðismál - 01.11.1961, Blaðsíða 2

að setja upp tceki á Landsspitalanum til
lœkninga og rannsókna með geislavirku
joði.
Þær margbrotnu og víðtæku geislalækn-
ingaaðferðir, sem við eigum völ á í nútím-
anum, eru að þakka uppgötvunum á sviði
kjarna og atómvísinda, sem gerðar voru á
árunum 1930—40.
Hér er um að ræða mismunandi aðferð-
ir, sem hægt er að beita, eftir tegund æxla
og staðsetningu þeirra, til þess að ná sem
beztum árangri hverju sinni.
Sameiginlegt fyrir allar geislategundir er,
að rafmagnaðar kjarnaagnir verða til í vefj-
unum fyrir áhrif geislanna.
Frumurnar í lifandi vef eru byggðar upp
úr mjög margbrotnum efnasameindum,
sem undir venjulegum kringumstæðum eru
óvirkar eða hlutlausar. Ef ein slík sameind
verður fyrir geislun getur hún klofnað í
tvo hluta, sem hvor um sig eru hlaðnir jafn-
stórum rafhleðslum, annarri neikvæðri,
hinni jákvæðri. Þetta sama á sér stað í ein-
földum efnasamböndum í lausnum, svo
sem í matarsaltslausn, NaCl „Natrium
clorid“, en þar klofnar sameindin í Na+ og
CK
Þessi rafmögnuðu sameindabrot, eða
hleðslur eru kallaðar jónir, í þessu tilfelli
jákvæðar natríumjónir og neikvæðar klór-
jónir.
Geislun sem hefur þessi áhrif er kölluð
jónandi geislun, og getur bæði farið fram í
lifandi vef og dauðu efni.
Sameind, sem þannig hefur verið klofin í
jónir, getur alveg misst fyrri eiginleika
sína. Nýjar sameindir geta myndast í vefj-
unum með gerólíkar eiginleika, ef svo ber
undir.
Þetta getur haft örlagarík áhrif fyrir lif-
andi frumuna, þar sem ef til vill margar
sérstakar sameindir, sem eru ómissandi
grundvallar-lífsstörfum hennar, klofna og
verða óvirkar, fyrir jónandi geislaáhrif, og
ný sambönd koma í staðinn. Við þetta verða
árekstrar í frumunni, sem kunna að leiða
til veiklunar eða jafnvel dauða hennar.
Ef áhrifin eru víðtæk kunna margar
frumur að deyja og stórir vefjahlutar að
verða óvirkir. Vefjahlutir, sem þannig eru
orðnir óvirkir útilokast, eða afmarkast frá
umliggjandi vef og lífgefandi blóðrás.
Það eru einmitt þessi áhrif, sem óskað er
eftir að fá fram á hinn sýkta vef þegar
geislalækningar eru viðhafðar gegn krabba-
meini.
Að sjálfsögðu er reynt að skaða ekki ann-
an en hinn sýkta vef, þar sem krabbamein-
ið liafði tekið sér bólfestu, en sjaldnast
verður þó hjá því komizt, að einhverjar
heilbrigðar frumur verði fyrir barðinu á
geislanum. Það má raunar segja, að aðall
geislalækningatækninnar sé einmitt í því
fólginn, að hafa sem mest áhrif á krabba-
frumurnar, án þess að skaða þær heilbrigðu.
Og alltaf er raunverulega verið að færast
nær og nær þessu markmiði með nýjum og
bættum tækjum og aðferðum. En hvaða
tæki sem notuð eru þá veltur alltaf geysilega
mikið á því að gefa hæfilega stóra skammta,
eftir atvikum og að miða rétt.
Röntgengeislun
Séð af sjónarhóli eðlisfræðinnar eru rönt-
gengeislar nákvæmlega sama eðlis og radíó-
bylgjur eða Ijósbylgjur, nema livað bylgju-
lengdin er miklu minni. Og alveg eins og
venjulegt ljós er byggt úr smáorkuögnum,
sem í ljósfræðinni eru kallaðar fótónur,
þannig eru röntgengeislar einnig byggðir
úr slíkum ögnum, sem þó eru meira en þús-
und sinnum orkumeiri og geta borað sér
langt inn í lifandi vef, en stranda alveg á
þunnri blýplötu.
Til þess að framleiða röntgengeisla verð-
ur fyrst að afla kraftmikilla rafeinda, elek-
tróna.
Það eru til ýmsar gerðir af röntgentækj-
FEÉTTABRÉF UM HEILBRIGÐISMÁU
2