Heilbrigðismál - 01.11.1961, Page 5

en við kóbaltnotkun, með færri aukageisl-
nm, en dýptarverkunin verður minni.
Fræðilega séð ætti að vera hægt að fá fram
meiri dýptarverkun með aukinni spennu,
en það er mjög erfitt í framkvæmd vegna
þess, að þá verða tækin að vera geysifyrir-
ferðarmikil og erfitt og dýrt að byggja þau
og hýsa.
Til þess að komast fram hjá þessum erf-
iðleikum hafa eðlisfræðingarnir farið enn
eina leið, og notað sér sérstaka kjarnakljúfa,
sem nefnast betatrónar. í þessu tæki fer
hraðaaukning rafeindanna fram í kringl-
óttri lofttómri pípu, {rar sem þær eru þving-
aðar í hraðari og hraðari hringferð með sér-
stöku mjög kröftugu segulsviði.
Þegar hraðaaukningin þannig hefur náð
hámarki er rafeindunum, með hjálp sér-
stakra raftækja, slöngvað út af hringbraut
sinni að jákvæðum pól eða pólarplötu,
anóðu, og verða þá til geysilega sterkir rönt-
gengeislar. Betatrónar til geislalækninga eru
útbúnir fyrir 35 miljón volta spennu.
Röntgengeislarnir eru sendir út í hryðj-
um eða smáskotum, allt að 150 sinnum á
sekúndu, og vara skotin liverju sinni að-
eins nokkra miljónustu hluta úr sekúndu.
Þá liafa rafeindimar á milli hryðja, hring-
snúist 200000 umferðir þótt tíminn sé stutt-
ur, eða alls farið 300 km á miljónasta liluta
úr sekúndu. — Ekki er gott að gera sér
grein fyrir slíkum afrekum.
Geislaorkan getur orðið 10—20 sinnum
meiri en við þær aðferðir, sem áður er lýst.
Það er einnig mjög mikilvægt við þessa
geislun, hve mjóir og jskarpir og jaifnir
geislastafirnir eru og vel afmarkaðir, en þó
þarf með sérstökum síum að draga lítillega
úr krafti miðstafanna til að jafna geislun-
ina. Djúpdrægi þessara geisla er einnig ó-
viðjafnanlegt, og það jafnvel svo, að geisla-
orkan fer vaxandi á ferð sinni frá yfirborði
líkamans niður í 5—8 sm dýpi, og hefur
ekki minnkað um meira en um það bil l/3 á
30 sm dýpi, eða gefur nærri 70% nýtingu á
fekttabréf um heilbrigðismál
30 sm dýpi. Það sem veldur þessari merki-
legu hegðun geislanna er það, að þær fót-
ónur, sem vefurinn drekkur í sig gefa raf-
eindum næstum alla orku sína, en við það
fá rafeindirnar aukinn kraft þegar niður
kemur í vefinn, og er þá slöngvað beint
áfram í aðal geislastefnuna, allt að 15 sin.
Vegna þessa fer aðaljónunin frarn í dýpri
lögum, en húðinni og efstu lögum vefjanna
verður þannig hlíft, en hin skaðvænlegu
áhrif geislanna njóta sín fyrst til fullnustu í
dýpri lögum, þar sem þeim er ætlað að hitta
æxlisvöxtinn — krabbameinið.
Rafeindageislun
Af því sem hér á undan hefur verið sagt
er augljóst, að öll röntgen- og gammageisl-
unaráhrif á æxli eiga rót sína að rekja til
fótóna, sem örva rafeindirnar með orku
sinni, setja rafeindirnar í gang, ef svo mætti
segja, en síðan valda rafeindirnar jónum
frumanna, og það er einmitt þessi jónun,
sem er höfuðmarkmið allra geislalækninga-
aðferða. Þessvegna er eðlilegt og rökrétt að
athuga, hvort ekki væri hægt að komast af
án allra röntgen- og gammageisla-fótóna og
nota orkumiklar rafeindir alveg milliliða-
laust til geislalækninga.
Á árunum eftir 1940 heppnaðist Þjóð-
verjum að fá fram rafeindageislun með
beta-kjarnakljúf.
Menn gerðu sér bráðlega grein fyrir því,
að þessir rafeindageislar voru til margra
hluta nytsamlegir. En þar sem orka rafeind-
anna minnkar fljótt þegar þær fara í gegn-
um þétt efni þá er djúpverkun þeirra til-
tölulega lítil, jafnvel þótt háspenna sé not-
uð. Til dæmis komust þær aðeins 2 sm
djúpt í vef með 5 miljón volta spennu, og
allt að 10 sm með 30 miljón volta spennu.
Enn er þessi aðferð ekki hagkvæm, en búast
má við betri og auðveldari árangri þegar
meiri rannsóknir hafa farið frain á þeim
möguleikum, sem aðferðin felur í sér.
5