Heilbrigðismál - 01.07.1965, Blaðsíða 22

með því að athuga starfsemi mótefnanna. Ef
þú hefur aldrei fengið skarlatssótt vantar
líkamann mótefnin sem hæfa streptokokk-
unum er orsaka sjúkdóminn. En ef strep-
tokkarnir hafa náð nægilegri fótfestu í lík-
amanum til þess að margfaldast Jrar, eru
verksmiðjurnar sem framleiða mótefnin
settar í gang. í nokkra daga geta sýklarnir
ef til vill haldið áfram að margfaldast og ])ú
verður veikari með hverjum degi, en nú er
framleiðsla mótefnanna löngu hafin og að
Jrví komin að ná hámarki, þeir læsast við
streptokkana, sem orsaka skarlatssóttina og
urn leið og þeir hafa verið brennimerktir
þannig, verða Jreir gráðugum livítum blóð-
kornum og átvöglunum að bráð, og jafn-
framt hefst batinn. Önnur efni í blóðinu
aðstoða einnig við tortýmingu sýklanna, sem
mótefnin eru tengd við.
Það eru aðallega mótefnin sem gera Jng
ónæman gegn árás margra hinna venjulegu
farsótta. Fyrsta sinni sem þú veikist af skar-
latssótt eða mislingum eru mótefnaverk-
smiðjur líkama ])íns í nokkra daga að læra
hin réttu tök á framleiðslunni. En um leið
og hann er kominn á lagið getur framleiðsl-
an hafizt miklu fyrr og í stærri stíl, og mikið
magn mótefna ryðst út í blóðið, jafnvel
nokkrum klukkutímum eftir að nokkur þús-
und sýklar hafa ráðizt inn í J)að. Þannig
eru seinni smitanir af sömu sýklum jafnvel
Jrurrkaðir út úr líkama þínum áður en Jrú
getur greint að Jrú hafir orðið fyrir nokkurri
smitun.
Það eru einnig mótefnin sem gera það
fært að halda smitandi sjúkdómum í skefj-
um með bólusetningu. Bóluefni er sá kjarni
sem kennir líkamanum fyrirfram að frain-
leiða greiðlega mótefni gegn sjúkdómi sem
Jrú hefur enn ekki fengið.
Einstakar tegundir sýkla komast upp á að
sniðganga mótefnavarnirnar. Inflúenzuveir-
an er nærtækasta dæmi þess. Með nokkurra
ára fresti koma nýjar tegundir af inflúensu
sem mótefni gegn fyrri tegundum hafa eng-
in áhrif á. Er þetta skeður ganga inflúensu-
faraldrar með ofsahraða yfir heiminn, eins
og Asíuinflúensan gerði. Innan fárra ára
liafa langffestir jarðarbúar tekið hina nýju
tegund inflúensu og myndað mótefni gegn
henni, en skömmu síðar er enn ný tegund í
uppsiglingu. Hver ný tegund krefst sérstakr-
ar tegundar mótefna.
Flest mótefni sem hringsóla í blóðinu
finnast aðallega í J)eim hluta Jress sem kall-
ast gammaglobulin. Þetta mótefnaríka efni
er hægt að einangra úr blóðinu og geyma
all lengi. Sé fólk sprautað með smáskömmt-
um af gammaglobulini gefur Jrað tímabund-
ið ónæmi gegn mislingum ogsmitandi lifrar-
bólgu, Jressi lánuðu mótefni í gammaglóbul-
ininu hafa sömu áhrif og Jrau sem líkaminn
framleiðir sjálfur.
Nýfædd börn standa vel að vígi með sín
lánuðu mótefni. Mótefnaverksmiðjur Jreirra
starfa lélega, eða ekki neitt, fyrstu vikurnar
eftir fæðinguna, en mótefni fengin frá móð-
urinni vernda þau um skeið fyrir Jreim
sjúkdómum sem móðirin er ónæm fyrir.
Brjóstabörnin fá einnig verndandi mótefni
með móðurmjólkinni.
Sumir sýklar ráðast aðeins á frumur í
næsta nágrenni sínu, aðrir gefa frá sér eitr-
aðar sameindir kallaðar toxin (sýklaeitur),
sem getur flutzt til annarra staða líkamans.
Barnaveiki og ginklofi eru dæmi slíkrar eit-
urframleiðslu. Þegar líkaminn verður fyrir
árásum toxina myndar hann antitoxin eða
móteitur, Jrað er að segja mótefni gegn
toxniunum. Og alveg á sama hátt og hægt er
að ná ónæmi gegn veirum með bóluefni úr
veikluðum veirum, þannig er liægt að gerast
ónæmur gegn barnaveikis- og ginklofatox-
inum með Jrví að gefa sprautur af veikluðum
toxinum sem kallast toxoidar.
í hagbúskap líkamans situr sárið alltaf í
fyrirrúmi. Jafnvel fólkið sem svalt í fanga-
búðum heimsstyrjaldarinnar hélt hælileik-
anum til gróa. Hvaða efni sem vantar til að
græða sár eru útveguð með ]>ví að rífa niður
FRÉTTABRÉF UM HEILBRIGÐISMÁL
22