Heilbrigðismál - 01.07.1969, Blaðsíða 4
er orðin algengasta krabbameinstegund meðal karl-
manna í Osló. Þó er Noregur betur á vegi staddur
en önnur Vestur-Evrópulönd að þessu leyti. Bæði í
Danmörku og Finnlandi er lungnakrabbameinið
langtum algengara en í Noregi og Finnar eru þar
Iangverst á vegi staddir. En það er ekkert um að
villast. Lungnakrabbameinið vex hraðfara hjá okk-
ur, jafnvel hraðar en í flestum öðrum löndum.
Við sækjum ört á í þessu furðulega kapphlaupi
ofan í hyldýpið.
Hversvegna fáum við lungnakrabbamein?
Hvað vitum við í dag um orsakirnar til Iungna-
krabbameinsins? Aðalástæðan er svo ktmn öllum,
að tæpast er þörf á að ræða hana nánar, að minnsta
kosti er rétt að geta annarra orsaka fyrst. Hinar
geysilega umfangsmiklu rannsóknir undanfarinna
ára um allan heim hafa fært okkur heim sanninn
um aðalorsök Iungnakrabbameinsins. Söguleg rök
hafa sannað, að myndun lungnakrabbameins stend-
ur í sambandi við ákveðnar atvinnugreinar. Þegar
á 16. öld fann Paracelsus, að sjúkdómur, sem hann
kallaði málmsýkina, átti sök á fjölda dauðsfalla
meðal námuverkamanna í ErzfjöIIunum. Þessi sjúk-
dómur, sem við vitum nú að var Iungnakrabba-
mein, var svo algengur og olli svo mikilli skelfingu
meðal námuverkamannanna, að þeir frömdu iðulega
sjálfsmorð. Það er nokkurnveginn öruggt, að radio-
virkt úran í námunni var aðalorsökin til lungna-
krabbameinsins á þessum stað.
Þegar Iungnakrabbameinsfaraldurinn hófst í okk-
ar nýtízkusamfélagi á árunum 1920-30, var einnig
ýmislegt, sem benti til þess, að orsakir hans kynnu
að vera í sambandi við atvinnugreinar. Aukningin
varð mest og hófst fyrst í miklum iðnaðarlöndum.
Sjúkdómurinn var að mestu Ieyti takmarkaður við
borgirnar og nær eingöngu karlmenn urðu honum
að bráð. Smám saman hefur Iíka komið í ljós ótví-
rætt O'sakasamband milli lungnakrabbameins og
margra atvinnugreina. Þar má t.d. nefna ýmsan
námugröft, vissar tegundir málmiðnaðar og starf-
semi, sem bundin var ýmsum kem'skum efnum En
það er aðeins lítill fjöldi allra krabbameina í þjóð-
félaginu, sem geta myndazt á þennan hátt, því að
það er aðeins örlítið brot af öllum fjöldanum, sem
vinnur að slíkum störfum.
Hvaða ábrif hefur loftmengnnin í borgunum?
Sú mynd aukningarinnar, sem hefur verið dregin
upp, gæti bent á, að mengun loftsins í borgunum
kynni að vera orsakaþáttur, þó að þá sé að vissu
leyti erfitt að skýra, hversvegna sjúkdómurinn herj-
ar karlmennina langtum meira en konurnar. Rann-
sóknir síðústu 20 ára hafa mjög snúizt um þessa
gátu.
Þó að margt svífi þar í algerri óvissu, er enginn
vafi á að loftmengunin í þéttbýlinu á iðnaðarsvæð-
um hafa ákveðna þýðingu í þessum efnum. Meðal
annars kemur þetta í ljós af athugunum, sem gerðar
hafa verið á ákveðnum hópum útflytjenda. Til
dæmis hefur það komið í ljós, að menn, sem flytja
ungir eða fullorðnir frá Englandi til annarra heims-
hluta - Suður-Afríku, Nýja-Sjálands, Bandaríkjanna
- deyja frekar úr lungnakrabbameini en íbúarnir,
sem þeir setjast að hjá. Það verður ekki fundin nein
önnur skýring á því, en sú, að Englendingurinn
verði þegar á unga aldri fyrir einhverjum almenn-
um áhrifum og þá sennilega af mengun loftsins,
sem veldur hjá þeim aukinni hættu á lungnakrabba-
meini. Reynsla undanfarinna ára og hingað til,
bendir þó eindregið til þess, að loftmengunin sé að-
eins lítilfjörlegur orsakaþáttur á móts við þann,
sem ekki hefur verið nefndur ennþá.
Þó að karlmenn í Osló eigi 4 sinnum meira á
hættu að fá lungnakrabbamein en karlmenn í sveit-
unum, er það ekki fyrst og fremst mengun loftsins
að kenna, þrátt fyrir að hún sé orðin hættuleg og
alvarlegur vandi.
Konur í Osló fá ekki frekar Iungnakrabbamein
en konur annarsstaðar á landinu. Samkvæmt þeim
rannsóknum, sem hafa verið gerðar, hvað snertir út-
breiðslu lungnakrabbameinsins í Noregi og Finn-
landi, var sýnt fram á, að loftmengunin í heild — og
þau efni, sem hugsanlegt er að geti haft sín áhrif á
þessum sviðum - er talsvert meiri í Osló en í Hels-
ingfors. Samt sem áður er fjöldi lungnakrabba-
merna helmingi hærri meðal karlmanna í höfuðborg
Finnlands en í Osló.
Orsökin, sem yfirgnæfir allt annað.
Þá er komið að lang veigamesta þættinum í því
(ófremdar) ástandi, sem nú ríkir. Hann er öllum
4
FRÉTTABRÉF UM HEILBRIGÐISMÁL