Heilbrigðismál - 01.04.1970, Blaðsíða 12

um hjálpargögnum að þakka, hvernig tekizt
hefur að ná undraverðri innsýn í landafræði
líkamans. Á ýmsan hátt má líkja líkamanum
við hinn villugjarna og torfæra fenjaskóg hita-
beltisins. Frumumergðin, sem engri tölu verð-
ur komið á, er umflotin vökvum. Sogæða-
kerfið gegnir feikna mikilvægu fráræslu hlut-
verki, sem er líkamanum lífsnauðsyn. Nú hef-
ur loks tekizt að gera sér grein fyrir orsökum
alls þessa. Til þess að næra frumurnar, smita
háræðar blóðsins stöðugt frá sér söltum stein-
efnum, fitu, vítamínum og sykri, auk þess
vökvum og blóðeggjahvítu. Mikið af auka-
vökvum snýr aftur gegnum háræðanetið á-
samt frumuúrgangi og flytzt burt með blá-
æðunum, en ekki að öllu leyti. Ef sogæðanet-
ið flytti ekki mikið af vökvanum, sem afgangs
verður aftur út í blóðstrauminn, dæjum við
öll af „innri blæðingum” á nokkrum klukku-
tímum. Glötun blóðeggjahvítunnar gegnum
háræðaveggina yrði sérstaklega örlagarík.
Lækninum, H. S. Mayerson, tókst að mæla,
með hvaða hraða blóðeggjahvítan síast inn í
sogæðarnar, á þann hátt að blanda hana radio-
virku joði. Utreikningarnir sýndu, að helming-
urinn af allri blóðeggjahvítunni tapast úr
blóðinu á einum sólarhring. Ef sogæðanetið
sæi ekki um, að senda hana aftur út í blóðið,
yrðu afleiðingarnar brátt hörmulegar. Endur-
flutningurinn skeður þannig, að örfínar sog-
æðar safna í sig vökvanum, en á hvern hátt,
veit enginn. Frá þessum safn-æðum færist
vökvinn áfram, þar til hann nær brjóstleiðsl-
unni, hinni stærstu og víðustu í öllu sogæða-
kerfinu. Hún teygir sig upp eftir miðhluta lík-
amans og tæmist loks út í blóðrásina. Hvað
knýr þenn'an mikla sogæðastraum áfram?
Fiskar og skriðdýr hafa sogæða-hjarta, slá-
andi æðar, sem setja vökvann á hreyfingu, en
það hafa mennirnir ekki. Þarna stöndum við
andspænis einni af hinum óleystu gátum sog-
æðakerfisins, en líklegt þykir að sogæðavökv-
inn sé knúinn áfram af andardrættinum,
hreyfingum, starfsemi þarmanna og öðru
vöðvastarfi. Þegar vöðvarnir spennast, þrýst-
ast sogæðarnar saman og knýja þannig sog-
æðavökvann áfram. Lokur, með jöfnu milli-
bili í sogæðunum, hindra að vökvinn renni
öfuga leið. Hið geysimargbrotna sogæðanet
hefur einnig öðrum hlutverkum að sinna en
að annast vökvajafnvægi líkamans. í sogæða-
brautunum er fjöldinn allur af hnútum,
baunamynduðum vefjasvömpum, misjöfnum
að stærð. Þeir minnstu eru ekki stærri en títu-
prjónshausar en geta orðið nokkurra senti-
metra langir. Þeir starfa sem síur og fjarlægja
;hættuleg óhreinindi á svipaðan hátt og olíu-
hreinsari í bíl. Fjöldi þessara sogæðaeitla er
svo mikill, að þó að einhverjir þeirra bregðist
taka aðrir að sér hlutverk þeirra. Svo má heita,
að síur sogæðaeitlanna hremmi allt, sem er
skaðlegt,dauð,rauð blóðkorn,kemisk efni eins
og liti og hvers konar mengun. Sogæðaeitlarn-
ir á lungnasvæðunum eru oft svartir af sóti
frá menguðu borgarlofti. Segjum svo, að þér
skerið yður í fingur eða stigið á nagla. Sam-
stundis eru komnir sýklar inn í líkamann. Þeir
gætu orðið lífshættulegir, ef sogæðaeitlarnir
stöðvuðu þá ekki og tortímdu þeim síðan.
Venjulega eru síurnar svo fullkomnar, að sog-
æðavökvinn, sem kemst í gegn, er hreinn og
ómengaður. En þeim getur verið svo ofboðið,
að þeir stíflist eins og hver önnur sía. Áhrifa-
mesta dæmi þess birtist í hinum hræðilega
sjúkdómi, sem nefnist bubonapest, svarti-
dauði. Þar berjast eitlarnir harðvítugri baráttu,
til þess að ráða niðurlögum árásarherjanna,
en verða að gefast upp. Við höfum sjálfsagt
öll kynnzt bardögum innan sogæðaeitlanna,
þar sem ekki hefur verið um slíka hrikaleiki
að ræða. Margir munu undrast það, að þrút-
inn fingur með ígerð getur valdið verkjum,
bólgum og eymslum uppi í handholi, eða tá,
sem eins er ástatt um, veldur sömu einkennum
12
FRÉTTABRÉF UM H EI LBRIGÐI S MAI.