Heilbrigðismál - 01.03.1984, Blaðsíða 11

HEILBRIGÐISMÁL/ Jónas Ragnarsson
Burkitt‘s eitlakrabbamein er algengt
(svörtu punktarnir) á þeim svæðum í
Afríku þar sem malaría er landlæg
(gráa svæðið). Þetta gat bent til þess
að krabbameinið orsakaðist af veiru
sem bærist á milli manna með
moskítóflugum, líkt og malaría.
Þessar forsendur reyndust rangar,
en engu að síður varð þetta til þess
að Epstein-Barr veiran fannst. Um
samband hennar og krabbameins er
nánar fjallað í meðfylgjandi grein.
ific) próteina innan frumunnar. Að-
ferðum sem þessum hefur verið beitt
á fjölmargar tegundir krabbameina í
mönnum, og niðurstöðurnar benda
sterklega til þess að mörg þessara
krabbameina orsakist af veirum,
a.m.k. að einhverju leyti. Þar er
helst að nefna áðurnefnt eitla-
krabbamein (Burkitt‘s lymphoma),
nefkokskrabbamein (undifferentiat-
ed nasopharyngeal carcinoma), leg-
hálskrabbamein (cervical cancer),
lifrarkrabbamein (primary hepato-
cellular carcinoma) og hvítblæði
(leukaemia).
Krabbameinsvcirur. Athygli
manna hefur beinst meira að sumum
veirum en öðrum. Retróveirur eru
þar fremstar í flokki. Þess konar
veirur valda bæði eitlakrabbameini,
hvítblæði og sarkmeini í fjölmörgum
spendýrum og fuglum. Annar hópur
veira sem athygli hefur vakið eru
svokallaðar papóvaveirur. í>ar á
meðal eru papilloma veirurnar, sem
valda bandvefs- og þekjuæxli í kan-
ínum, en vörtum hjá mannfólkinu.
Þær hafa nýlega verið orðaðar við
leghálskrabbamein. Herpesveirur
eru þekktir krabbameinshvatar úr
náttúrunni. Lucké veiran veldur
krabbameini í froskum. Mareks
veiran veldur krabbameini (Mareks
disease) í hænsnfuglum, en það var
fyrsta krabbameinið sem farið var að
bólusetja gegn. Aðrar herpesveirur
geta valdið eitlakrabbameini og hvít-
blæði í öpum. Tvær herpesveirur
hafa tengst sérstaklega krabbameini
í mönnum, en þær eru herpes sim-
plex veiran, gerð 2 (HSV-2), sem
löngum hefur verið talin ein orsök
leghálskrabbameins og Epstein-Barr
veiran (EBV), sem tengd hefur ver-
ið Burkitt's lymphoma og nefkoks-
krabbameini.
Burkitt's eitlakrabbamein. Þetta
er algengasta krabbameinið meðal
barna í Mið-Afríku. Vegna sér-
kennilegrar útbreiðslu þess hölluð-
ust menn snemma að því að hér gæti
verið um veirusjúkdóm að ræða.
Árið 1964 uppgötvaðist svo áður
óþekkt veira, Epstein-Barr veiran
(EBV), í æxlisfrumum úr einu slíku
krabbameini. Sýnt hefur verið fram
á að öll börn sem fá þessa tegund
krabbameins hafa háa tíðni mótefna
gegn Epstein-Barr veirunni, en það
bendir til þess að virk veirusýking sé
til staðar um það leyti sem æxlið er
að myndast. Flestar frumurnar inni-
halda erfðaefni Epstein-Barr veir-
unnar og ýmis veirusérvirk prótein
finnast innan æxlisfrumnanna. Þess
má einnig geta að þessi veira breytir
auðveldlega hýsilfrumu sinni
(B-eitilfrumu) í illkynja frumur og
var til skamms tíma eina þekkta
mannaveiran sem óefað bjó yfir
þeim hæfileikum. Þessi veira veldur
líka sjúkdómi líkum eitlakrabba-
meini (malignant lymphoma) sé
henni sprautað í apa (cotton-top
marmosets). Allt bendir til að Ep-
stein-Barr veiran eigi einhvern þátt í
tilurð Burkitt's eitlakrabbameins, en
enn á eftir að staðfesta hvert eigin-
legt hlutverk veirunnar er í þessum
sjúkdómi. Því má bæta hér við að
nýlegar niðurstöður benda til þess
að Epstein-Barr veiran geti einnig
valdið illkynja eitilfrumusjúkdóm-
HEILBR]GÐISMAL 1/1984 11