Heilbrigðismál - 01.03.1984, Blaðsíða 18

Hvaöa þættir hafa áhrif
á burðarmálsdauðann?
Grein eftir Gunnar Biering o.fl.
Orðið burðarmál táknar tímabilið
í kringum fæðinguna, en Vilmundur
Jónsson landlæknir var höfundur
þessa orðs. Með burðarmálsdauða
(perinatal mortality) er átt við sam-
anlagðan fjölda andvana fæddra
barna og lifandi fæddra sem hafa
látist á fyrstu viku eftir fæðinguna,
miðað við 1000 fædda andvana og
lifandi.
Árin 1951—55 var burðarmáls-
dauðinn 25,7 af þúsundi en var kom-
inn niður í 10,1 af þúsundi árin
1976-80. Sé litið á árin 1981 og 1982
er burðarmálsdauði á íslandi 7,6 af
þúsundi, sem er það lægsta á Norð-
urlöndum.
Hin stöðuga og mikla lækkun
burðarmálsdauðans, sem átt hefur
sér stað frá upphafi sjöunda áratug-
arins, endurspeglar, m.a. bætt
mæðraeftirlit í landinu, svo og bætta
fæðingarhjálp og meðferð nýbura.
Hér verða kannaðir nokkrir þættir
sem hafa áhrif á burðarmálsdauða.
Eru þessar athuganir byggðar á
gögnum Fæðingaskrárinnar fyrir
árin 1972-81.
Aldur mæðra. Aldur móðurinnar
er einn af þessum þáttum. Einkum
hefur fæðing mjög seint á barn-
eignaraldri verið talin áhættusöm að
þessu leyti. Við könnun á Fæðinga-
skránni kom í ljós að kona sem orðin
er fertug er í nær þrefaldri hættu að
missa barn sitt í burðarmáli sam-
anborið við mæður 25-29 ára.
Áhættan er nær eingöngu bundin við
andvana fæðingar.
Lengd meðgöngu. Burðarmáls-
dauðinn er mjög háður meðgöngu-
lengdinni. Hafi móðirin gengið með
barn sitt í 29 vikur eru líkurnar á að
barnið fæðist andvana eða látist á
fyrstu viku eftir fæðingu um 500 af
þúsundi. Við 36 vikna meðgöngu
eru líkurnar komnar niður fyrir 100
af þúsundi og sé konan gengin með í
41 viku eru líkurnar aðeins um 3 af
þúsundi. Hafa ber í huga að þrjár af
hverjum fjórum fæðingum eiga sér
stað þegar konan hefur gengið með í
40-42 vikur.
Forskoðanir. Burðarmálsdauðinn
er mjög hár eftir stutta meðgöngu.
Þær konur sem fæða börn sín of
snemma fara af eðlilegum ástæðum í
færri forskoðanir en þær sem fæða
eftir fullan meðgöngutíma. Ef ein-
göngu eru kannaðar forskoðanir hjá
þeim konum sem fæða börn sín eftir
meðgöngu sem er 40-42 vikur er
dregið úr samspili þessara þátta eins
og unnt er. Kemur þá í ljós að hafi
konan farið í þrjár forskoðanir eða
færri er henni nær þrefalt hættara við
að missa barn sitt í burðarmáli en
þeim konum sem hafa farið í tíu for-
skoðanir eða fleiri. Ljóst er að fjöldi
forskoðana hefur áhrif á andvana
fæðingar en meiri þó á dánartíðni á
fyrstu viku. Þetta bendir til þess að
börn sem eru í áhættu fæðist nú frek-
ar en áður á stofnunum með bestu
aðstöðu til nýburameðferðar, en það
er bein afleiðing af bættu mæðraeft-
irliti, m.a. auknum fjölda forskoð-
ana.
ForsíSumyndin vísar til þessarar
greinar og annarrar í næstu opnu
fyrir aftan. BurSarmálsdauði (dán-
artíðni andvana fæddra og látinna á
fyrstu viku) og ungbarnadauði (dán-
artíðni á fyrsta ári) eru sennilega
hvergi lægri en bér á landi. Þau börn
sem nú eru að koma í heiminn eru
því að þessu lcyti að fæðast í betri og
iífvæniegri heim en þau hörn sem
fæddust fyrir nokkrum áratugum.
A forsíðunni sést eitt þeirra harna
sem fæddust á Fæðingardeild Land-
spítalans í aprílmánuði. Þetta var 16
marka drengur, sem hér er ásamt
stoitum foreldrum sínum, en þau eru
Margrét Jónsdóttir og Sigurjón
Arnason. Þau eiga heima í Vík í
Mýrdai.
Fæðingarröð. Vegna samspils
fæðingarraðar (birth order) og
aldurs mæðra eru breytingar á burð-
armálsdauða svipaðar með hækk-
andi aldri og auknum fjölda barna.
Tölur fyrir burðarmálsdauða eftir
fæðingarröð sýna að áhættan er
minnst við annað og þriðja barn.
Dánartíðni á fyrstu viku breytist þó
lítið eftir fæðingarröð. Til að reyna
að skilja áhrif aldursins frá áhrifum
fæðingarraðarinnar var reiknaður út
burðarmálsdauði eftir fæðingarröð í
hverjum aldursflokki. Niðurstöð-
urnar sýna að lágmarksáhættan við
annað og þriðja barn er til staðar
hvort sem litið er á 20—24 ára eða
25-29 ára mæður.
Fjölburafæðingar. Hættan á burð-
armálsdauða reynist vera fimmfalt
meiri hjá íslenskum tvíburum en ein-
burum. Á þetta við um báða þætti
burðarmálsdauðans. Þessa aukningu
á burðarmálsdauða má m.a. skýra
með minni þyngd tvíbura en ein-
bura. Tvíburum reiðir hins vegar
betur af en jafnþungum einburum,
18 HEILBRIGÐISMAL 1/1984
en það stafar af því að tvíburarnir
eru þroskaðri en þyngdin bendir til.
Samkvæmt fræðibókum er seinni tví-
burinn talinn í helmingi meiri áhættu
en sá fyrri. Hér á landi virðist aukn-
ingin einkum tengd andvana fæðing-
um.
Þyngd. Fæðingarþyngdin tengist
mjög hættunni á burðarmálsdauða.
Um helmingur þeirra barna sem
vega 1000—1500 grömm fæðast and-
vana eða lifa skemur en eina viku.
Burðarmálsdauðinn lækkar síðan
jafnt og þétt með hækkandi fæðing-
arþyngd, að vissu marki, er lægstur
hjá börnum sem eru 4000—4500
grömm, en fer svo vaxandi á ný.
Enginn munur er á andvana fæðing-
um hjá jafnþungum stúlkum og
drengjum, en dánartíðnin á fyrstu
viku er verulega meiri hjá drengjum
en stúlkum af sömu þyngd. Burð-
armálsdauðinn er þannig hærri
meðal drengja en stúlkna, 13,8 af
þúsund fæddum, móts við 11,9 af
þúsundi.
Samantekt. Erfitt er að meta hlut
hvers einstaks þáttar í lækkun burð-
armálsdauðans úr 15,4 af þúsund
fæddum börnum árin 1972—76 í 10,1
af þúsund árin 1977—81, en munur-
inn nemur 110 börnum (22 að með-
altali á ári). Hægt er að áætla að um
37% af lækkun burðarmálsdauðans
megi rekja til fjölgunar forskoðana.
Breytingar á aldursskiptingu mæðra
(færri í yngstu og elstu hópunum)
gætu skýrt 17% lækkunar burðar-
málsdauðans. Breyting á dreifingu
nýburanna í þyngdarflokka (færri en
áður eru mjög léttir og mjög þungir)
gæti skýrt um 20% af lækkun burð-
armálsdauðans milli þessara tveggja
tímabila. Þessir þættir tengjast þó
innbyrðis svo að ekki er hægt að
leggja þá saman, en segja má að
hægt sé að skýra mikinn hluta af
lækkun burðarmálsdauðans milli
þessara tveggja tímabila með þeim
breytingum sem hér hafa verið
nefndar. Hinn hlutann má þakka
ýmsum ytri aðstæðum en fyrst og
fremst betri heilbrigðisþjónustu. Ef
unnt er að draga ályktun af áhrifum
þeirra þátta sem hér hafa verið
nefndir má segja að burðarmáls-
dauði sé lægstur ef móðirin er 25—29
ára, hefur farið í tíu forskoðanir eða
fleiri, fæðir barnið (helst einbura)
eftir að hafa gengið með það í 41
viku, og er að eiga sitt annað barn.
Best er að barnið sé stúlka og sé
4000-4500 grömm þegar það fæðist.
Hitt er svo annað mál hvort íslensk-
ar konur geta nýtt sér niðurstöður
þessarar ályktunar til fulls!
Léttasta barn sem fæðst hefur hér á
landi síðustu áratugi er Lísa Rut,
dóttir Jóhönnu Maríu Sveinsdóttur
og Björns Pálssonar á SigluFirði.
Lísa Rut var tæpra tveggja ára þegar
þessi mynd var tekin í lok febrúar,
og hún dafnar vel eins og sjá má.
Þegar hún fæddist, eftir 26 vikna
meðgöngu, var hún 2,8 merkur (710
grömm) og 36 sm. Erik Helgi, bróðir
hennar sem fæddist í október 1983 og
er með henni á myndinni, var 3,1
mörk (780 grömm). Það virðist
óhætt að fuliyrða að þetta séu létt-
ustu systkinin sem fæðst hafa á
íslandi.
Af öðrum léttum nýburum má nefna
740 gramma dreng (32 sm), fæddan
Grein þessi er eftir Gunnar Bieríng
yfirlækni, dr. Gunnlaug Snædal yfir-
lækni, Helga Sigvaldason verkfræðing
og Jónas Ragnarsson ritstjóra. Stuðst
er m.a. við greinar eftir sömu höfunda
í Læknablaðinu 10. tbl. 1983 og 5. tbl.
1984.
1978, og 740 gramma stúlku (33 sm),
fædda 1978, en síðastnefnda barnið
fæddist eftir aðeins 25 vikna með-
göngu. Þá má geta sveinbarns sem
fæddist árið 1945 og var talið 700
grömm (36 sm). Þyngsta barn sem
fæðst hefur á síðustu árum og lifað
var drengur, fæddur á Húsavík árið
1972. Hann vóg 6590 grömm, eða
rúmar 26 merkur, og mældist 65
sentimetra langur.
Meðalþyngd barna sem fæddust árin
1972—81 var 3558 grömm (14,2
merkur). Drengirnir voru heldur
þyngri en stúlkurnar eða um 3620
grömm samanborið við um 3490
grömm. Meðallengd nýbura þessi ár
var 51,6 sentimetrar.
HEILBRIGÐISMAL 1/1984 1 9