Heilbrigðismál - 01.03.1984, Blaðsíða 23
Rannsóknir í heilsugæslu:
Þvagfærasýkingar hjá konum
Nú er farið að beita styttri meðferð en áður
við þvagfærasýkingar sem heilsugæslan
fæst við, og aukaverkunum hefur fækkað
Grein eftir dr. Jóhann Ág. Sigurðsson
Rannsóknir á þvagfærasýkingum
beindust áður fyrr einkum að fólki
með síendurteknar sýkingar, eða að
sjúklingum með bráðar bólgur í
nýrnaskálum (pyelonephritis). Hér
var oft um alvarlega sjúkdóma að
ræða sem kröfðust innlagnar á sjúkra-
hús og lyfjameðferðar í langan tíma,
oft vikur eða mánuði. Snemma varð
hins vegar ljóst að samheitið „þvag-
færasýking“ á við margar tegundir
sjúkdóma í þvagfærunr. Þegar bakt-
eríur ræktast í þvagi er ekki endilega
um alvarlegt ástand að ræða. Þetta á
einkum við um þvagfærasýkingar
hjá fullorðnum, sem að jafnaði eru
meðhöndlaðir utan sjúkrahúsa, hjá
heimilislæknum eða sérfræðingum
starfandi á stofum eða göngu-
deildum.
Á síðari árum hafa orðið stórstíg-
ar framfarir í rannsóknum á eðli og
orsökum þvagfærasýkinga í heilsu-
gæslu. Hér hefur oft á tíðum vel
tekist til með samstarf heimilislækna
og annarra sérfræðinga um rann-
sóknir á þessu sviði. Viðhorf hafa
breyst nokkuð, sérstaklega með til-
liti til lyfjavals og tímalengdar lyfja-
gjafar, þar eð lyfjameðferð er ekki
alltaf óþæginda- eða hættulaus. Þessi
atriði verður því að vega og meta í
hlutfalli við þá hættu sem stafar af
sjúkdómnum sjálfum.
Aukaverkanir
í Svíþjóð er starfandi nefnd á veg-
um heilbrigðisyfirvalda, sem skráir
reglubundið aukaverkanir lyfja. Öll-
um læknum ber að tilkynna hugsan-
legar eða staðfestar aukaverkanir
lyfja til þessarar nefndar. í áliti
nefndarinnar er hins vegar talið að
aðeins um 30% allra aukaverkana
séu tilkynntar þangað, og þá helst
þær alvarlegri.
Á tíu ára tímabili (1966-1975) var
talið að 23 einstaklingar hefðu látist
þar í landi af lyfjameðferð þeirri sem
beint var gegn þvagfærasýkingum.
Það voru tvær lyfjategundir sem
komu við sögu. Annað þessara lyfja
hefur aldrei verið skráð hér á landi,
en hitt hefur hins vegar verið notað
töluvert hér og aukaverkanir vel
þekktar hjá fullorðnum en dauðs-
falla ekki getið. Nánari athuganir á
þeim tilvikum þegar lyfjameðferðin
leiddi til dauða sýndu að hér var
yfirleitt um gamalt fólk að ræða,
lyfjameðferð stóð yfir í vikur eða
mánuði og að skammtar voru þeir
sömu og ætlaðir voru yngra fólki.
Nýjar rannsóknir
Af niðurstöðum rannsókna á
þvagfærasýkingum í heilsugæslu er
vert að nefna nokkur atriði:
• Þvagfærasýkingar eru algengar,
sérstaklega hjá konum. Hér er í
langflestum tilvikum (90%) um sýk-
ingu í neðri hluta þvagfæra að ræða,
svonefnd „blöðrubólga" og/eða
„þvagrásarbólga". Sýkingarnar eru
að jafnaði meinlausar en valda
óþægindum og sársauka. Konur,
sem fá þessar þvagfærasýkingar, eru
oftast frískar að öðru leyti. Ýtar-
legar rannsóknir, svo sem röntgen-
myndir af nýrum, blöðruspeglun og
blóðsýni, eru óþarfar nema um sí-
endurteknar sýkingar sé að ræða
(þrisvar til firnm sinnum á eins árs
tímabili).
• Bakteríugróðurinn er oft annar
hjá fólki, sem meðhöndlað er í
heilsugæslunni borið saman við þá
sem þurfa sjúkrahúsvistar við. Bakt-
eríutegund að nafni „Staphylococcus
saprophyticus", sem eru koagulasa
neikvæðir klasasýklar, eru næst al-
gengasta orsök þvagfærasýkinga.
einkum hjá ungum konum, á aldrin-
um 16—30 ára. Sjaldgæft er að þessi
tegund ræktist hjá sjúklingum á
sjúkrahúsum, enda veldur hún oftast
sýkingum í neðri hluta þvagfæra. Þó
hefur sýkingum í nýrum verið lýst.
Þetta er talið skýra hversu seint
menn gerðu sér grein fyrir mikilvægi
þessa.
• 1 mið- og suðurhluta Svíþjóðar og
í Danmörku hefur verið sýnt fram á
árstíðabundnar sveiflur á algengi
bakteríustofna sem valda þvagfæra-
sýkingum. Á veturna og vorin eru
5% þvagfærasýkinga af völdum áð-
urnefnds klasasýkils en afgangurinn
mestmegnis kólígerill (E. coli). Á
haustmánuðum á klasasýkillinn sök
á um 30% allra þvagfærasýkinga.
Þessar sveiflur eru óskýrðar en tald-
ar geta stafað af aukinni útiveru,
sundi í vötnum og sjó svo og auknu
kynlífi á þessum tímum. Ekki hefur
verið sýnt fram á slíkar sveiflur hér á
landi.
• Lyfjanæmi baktería er oft mjög
ólíkt utan og innan sjúkrahúsa. Að
hluta stafar þetta af því að um er að
ræða mismunandi stofna, en einnig
af úrvalinu, þ.e. svæsnari sýkingum
hjá þeim sem enda á sjúkrahúsum
HEILBRIGÐISMAL 1/1984 23