Heilbrigðismál - 01.03.1984, Blaðsíða 29

Kólesteról í blóði og
kransæðasjúkdómar
Grein eftir dr. Gunnar Sigurðsson
í ársbyrjun voru birtar niðurstöð-
ur hóprannsókna í Bandaríkjunum,
sem varpað hafa nýju ljósi á mikil-
vægi kólesteróls í blóði sem þáttar í
hjarta- og æðasjúkdómum. Áður en
vikið verður að þessum niðurstöðum
er þó nauðsynlegt að átta sig á
nokkrum atriðum úr rannsóknum
síðustu áratuga um þessi tengsl.
Nýlegar kenningar um meingerð
æðakölkunar, studdar af niðurstöð-
um tilrauna á æðavegg og einstökum
frumum, benda til þess að fyrsta stig
æðakölkunar sé einhvers konar
áverki á æðaþelinu af völdum áreit-
is, t.d. háþrýstings. Slíkar skemmdir
á æðaþelinu auðvelda streymi ým-
issa efna úr blóðinu inn í æðavegg-
inn, þar með talið kólesterólberandi
sameindir (lipoprotein). Þeim mun
hærri sem þéttni kólesteróls í blóði
er, því meira verður innstreymi þess
í æðavegginn undir slíkum kringum-
stæðum. Svörun æðaveggjarins er
m.a. fólgin í því að sléttar vöðva-
frumur og gleypifrumur leita til
áverkastaðarins og valda þar vissum
vefjabreytingum, bæði aukinni
bandvefsmyndun og upptöku kól-
esteróls inn í þessar gleypifrumur.
Síðar verða einnig kólesterólútfell-
ingar utan frumna í bandvefnum
sem á seinni stigum kalkar og fram
kemur hin dæmigerða æðakölkun, ef
áreitið heldur áfram.
Það hefur lengi verið þekkt, að
auðveldasta leiðin til að framkalla
æðaskemmdir í vissum dýrateg-
undum, all svipaðar því sem gerist í
mannfólki, er að ala dýrin á fæði
sem inniheldur mikið af kólesteróli,
sem leiðir svo til hækkunar á kól-
esteróli í blóði. Þessar tilraunir hafa
þó sætt þeirri gagnrýni að bæði kól-
esterólhækkunin í blóði væri mun
meiri en gerist í lifandi lífi í
mannfólki og jafnframt að þær sam-
eindir sem bera kólesterólið í blóði
þessara dýra væru öðru vísi samsett-
ar en í mönnum. Nýlega hefur tekist
að rækta afbrigði af kanínum sem
haldnar eru arfbundnum galla á kól-
esterólbúskap sínum, sams konar og
finnst í tveimur af hverjum þúsundi
fólks. Þessar kanínur fá æðakölkun
sams konar og þekkist hjá mannin-
um og rannsóknir á þessu kanínuaf-
brigði koma ef til vill til með að
segja okkur mikið um þróunarferil
æðakölkunar og leiðir til að hindra
slíkt.
Fjöldi erlendra hóprannsókna hef-
ur sýnt að áhættan á kransæðasjúk-
dómum stendur m.a. í beinu hlutfalli
við kólesterólgildi viðkomandi ein-
staklinga. Þessu virðist svipað farið
meðal miðaldra íslenskra karl-
manna, samkvæmt tölum unnum úr
rannsókn á hópi karla sem komu í
skoðun á Rannsóknastöð Hjarta-
verndar árið 1968 (sjá mynd). Upp-
haflega hópnum (2200 körlum á
aldrinum 34 ára - 61 árs) hefur ver-
ið skipt í fimm jafnstóra hópa (440 í
hverjum) eftir kólesterólgildi ein-
staklinganna (aldursstaðlað). Hópur
1 hafði lægstu kólesterólgildi og hóp-
ur 5 hæstu gildi. Fylgst var síðan
með afdrifum þessa karlahóps til
loka ársins 1979. Búast hefði mátt
við að svipaður fjöldi hefði látist úr
kransæðasjúkdómum (samkvæmt
dánarvottorði) í hverjum hópi. I
Þátttakendum í hóprannsókn
Hjartaverndar 1968 (2200 körlum)
var skipt í fímm fíokka eftir því hve
mikiS kólesteról mældist í blóði
þeirra. Að ellefu árum liðnum hafði
1 % þeirra sem minnst kólesteról
höfðu, látist úr kransæðasjúkdóm-
um en 7% þeirra sem höfðu hæst
gildi. Lengst til hægri á myndinni
sjást hlutfallslegar dánarlíkur þcirra
sem hölðu langhæst gildi kólesteróls.
HEILBRIGÐISMÁL 1/1984 29