Heilbrigðismál - 01.06.1984, Blaðsíða 15

með konunni. Venjan er sú að
kjarnabreytingar ganga stig af stigi
til hins verra. Einstaka sinnum
staðnæmast breytingarnar eða ganga
til baka og er það algengara þegar
vægari formin eiga í hlut (dysplasia I
og II).
Við lengra gengnar breytingar
(dysplasia III og carcinoma in situ)
er mælt með því að leghálsinn sé
speglaður og tekið vefjasýni til ná-
kvæmrar athugunar. Vefjasýnistak-
an fer þannig fram að kvensjúk-
dómalæknir speglar yfirborð legháls-
ins með þar til gerðri smásjá sem
komið er fyrir á færanlegum armi.
Smásjáin magnar allar misfellur á
yfirborði þekjunnar og greinir stað-
inn þar sem hinar afbrigðilegu frum-
ur vaxa. Með sérstakri töng tekur
hann örlítinn vefjarbita, sem sendur
er til meinafræðilegrar rannsóknar.
f>á sést vefurinn í heild sinni og má
þar greina hve langt breytingarnar
eru gengnar.
Nauðsynlegt er að fjarlægja for-
stigsbreytingar þegar þær eru svo
langt gengnar að þær taka að líkjast
illkynja vexti. Er þá talað um stað-
bundið krabbamein til aðgreiningar
frá ífarandi krabbameini. Hið síðar-
nefnda hefur náð að fleyga sig inn í
stoðvefinn og hefur þá æxlið mögu-
leika á því að sá sér út og gerist það í
æ ríkara mæli eftir því sem það vex
lengra. Ekki er ljóst hversu langur
myndunartími krabbameins er, en
oftast er um margra ára þróunarferil
að ræða.
Þegar stigi staðbundins krabba-
meins er náð þykir öruggast að fjar-
lægja meinsemdina. Er það gert með
því að nema brott keilulaga stykki
umhverfis leghálsopið þar sem for-
stigsbreytingarnar er að finna.
Meinafræðingar skoða síðan skurð-
brúnir keilunnar til þess að athuga
hvort komist hafi verið fyrir vöxtinn.
Til enn frekara öryggis er konan
hvött til að koma á sex til tólf mán-
aða fresti svo hægt sé að fylgjast með
því að allt hafi tekist sem skyldi.
Enda þótt aðgerð af þessi tagi geti
haft fylgikvilia eins og blæðingu í för
með sér, þá er keiluskurður úr leg-
hálsinum smáræði í samanburði við
aðgerðir þær sem nauðsynlegar eru
ef um ífarandi krabbamein er að
ræða.
Leitarstöð Krabbameinsfélags ís-
lands hefur starfað í tuttugu ár og
sannað árangur sinn með því að tíðni
ífarandi meinsemda í leghálsi hefur
farið lækkandi, þrátt fyrir það að
forstigsbreytingar séu algengari nú
en áður var. Sjúkdómurinn er „virk-
ur“ í umhverfinu en nær sér ekki
niðri nema hjá þeim er sleppa gegn-
um net leitarstarfsinS. Algengast er
það að sjá ífarandi æxli hjá konum
sem aldrei hafa komið í leitarstöðina
eða hafa látið mörg ár líða frá síð-
ustu mætingu. Stöku sinnum hafa
fundist ífarandi æxli hjá konum sem
hafa Iátið hjá líða að mæta eftir að
fundist hafa frumubreytingar, en
sem betur fer er slíkt sjaldgæft. Ein-
stöku æxli myndast á óvenjulegum
stöðum og sjást ekki við skoðun eða
í frumuprófi fyrr en ífarandi vöxtur
er kominn. Samt ber að hafa hugfast
að enda þótt ífarandi æxli greinist
við skoðun eru lækningahorfur all
góðar og því betri sem æxlið er
greint fyrr. Er það enn eitt sem mæl-
ir með því að konur mæti reglulega
til skoðana á tveggja til þriggja ára
fresti.
Gunnlaugur Geirsson er yfirlæknir
Frumurannsóknastofu Krabbameins-
félagsins og sérfræðingur á Rann-
sóknastofu Háskólans í meinafræði
við Barónsstíg í Reykjavík. Gunn-
laugur er í ritnefnd tímaritsins
Heilbrigðismál.
1
HEILBRIGÐISMAL 2/1984 15