Heilbrigðismál - 01.06.1984, Blaðsíða 18

Grænmeti
og ávextir
Hollusta og neysla
Grein eftir
dr. Jón Óttar Ragnarsson
Maðurinn er í eðli sínu alæta.
Forfeður hans í Afríku fyrir tugum
milljóna ára lifðu á rótum og aldin-
um, fræjum og öðru jurtakyns ásamt
smádýrum sem þeir veiddu sér til
matar.
Þegar ísöld hófst fyrir um það bil
þremur milljónum ára urðu miklar
breytingar á högum hans. Hann
þurfti að laga mataræðið að nýjum
aðstæðum: treysta meira á veiðidýr,
minna á matjurtir.
Til þess að geta ráðið niðurlögum
hinna stórvöxnu og kulsælu veiði-
dýra ísaldar þurfti hann að smíða sér
vopn úr því efni sem náttúran hafði
upp á að bjóða. Þannig hófst forn-
steinöld.
Á síðasta jökulskeiði, Wurm-
skeiðinu svokallaða, sem hófst fyrir
áttatíu þúsund árum kom Neander-
thalsmaðurinn til sögunnar með enn-
þá stærra heilabú en fyrirrennarar
hans.
Neanderthalsmaðurinn smíðaði
betri steináhöld en áður höfðu
þekkst. Engin veiðidýr voru Iengur
óhult fyrir honum. í fyrsta sinn í
sögunni þurfti maðurinn ekki að
kvíða morgundeginum.
Það var svo loks fyrir um það bil
tólf þúsund árum að jökullinn tók að
hörfa norður á bóginn. Þeir yngri og
áræðnari leituðu þá suður til að tak-
ast á við nýtt og framandi umhverfi.
Miðsteinöld var komin til sögunn-
ar. Hún var tímabil kreppu, en jafn-
framt skeið mikillar nýsköpunar og
framfara. Þá hætti maðurinn að
treysta á kjöt eingöngu og varð
alæta á ný.
Um þetta leyti tók maðurinn loks
að veiða fisk svo um munaði. Jafn-
framt fór hann að safna korni í stór-
um stíl og raunar að nýta alla þá
fæðugjafa sem hann kunni skil á.
Það tók hann um það bil tvö þús-
und ár til viðbótar að gera þá upp-
götvun sem olli straumhvörfum í lífi
hans sjálfs: Að rækta sitt eigið korn,
þ.e. að framleiða fæðuna sálfur.
í stað þess að treysta á þá fæðu
sem náttúran skammtaði honum sá
hann sér hag í því að hætta hirðingja-
lífi og fór að hafa fasta búsetu.
Þar með voru landbúnadarbylting-
in og nýsteinöld gengnar í garð. I
kjölfarið sigldi kvikfjárræktin og síð-
asti hinna fjögurra grunnflokka fæð-
unnar: mjólkurmaturinn.
Fæöan og íslendingar
En ekki héldu allir til suðurs þegar
síðasta jökulskeiðinu lauk. Þeir eldri
og íhaldssamari fylgdu jökuljaðrin-
um norður á bóginn og urðu frum-
byggjar Norður-Evrópu.
Löngu seinna lærðu einnig þeir að
færa sér í nyt árangurinn af landbún-
aðarbyltingunni. Þá fóru þeir að
rækta korn og halda húsdýr og undu
svo glaðir við sitt.
Þar kom sögu að einhverjum
þeirra datt í hug að færa sig um set til
óbyggðrar eyju úti í Atlantsálum.
En sár hafa vonbrigðin verið þegar í
ljós kom að korn þreifst þar ekki svo
heitið gæti.
Ekki gekk heldur betur að afla
annarra „garðávaxta“ né annarra
matjurta sem þeir voru vanir. Land-
nemarnir urðu því að neita sér um
báða þá fæðuflokka sem koma úr
jurtaríkinu.
Um þúsund ára skeið voru íslend-
ingar þar af leiðandi í þeirri sér-
kennilegu aðstöðu að þurfa að
treysta nær eingöngu á dýraafurðir.
18 HEILBRJGÐISMAL 2/1984