Heilbrigðismál - 01.06.1984, Blaðsíða 19

En dýralandbúnaður með járnald-
arvinnubrögðum er afar óhag-
kvæmur og þungur í vöfum. Enda
leið ekki á löngu þar til fólksfjöldinn
fór yfir það mark sem gæði landsins
leyfðu.
Fyrstu hallærin riðu yfir- á tólftu
öld og jókst vandamálið jafnt og þétt
fram á þá fjórtándu. Þá fékk þjóðin
gálgafrest um stund, en síðan keyrði
um þverbak á sautjándu og átjándu
öld.
Á nítjándu öld tók loks að rofa til
í þjóðlífinu. Þjóðin fór að flytja inn
korn í stórum stíl (og síðar sykur) og
kartöfluframleiðslan jókst ört.
Árið 1924 byggðu íslendingar sitt
fyrsta gróðurhús. Áður höfðu nær
eingöngu verið kartöflur og rófur á
markaði en nú kom æ fjölbreyttara
úrval af hvers kyns garðávöxtum.
Þegar fyrsta almenna neyslu-
könnunin meðal landsmanna var
gerð árið 1940 kom í Ijós að þjóðin
fékk um það bil 50% orkunnar úr
jurtaafurðum í stað minna en 10%
einni öld áður.
Eftir heimstyrjöldina síðari jókst
grænmetisneyslan hægt og hægt.
Hins vegar varð gífurleg aukning í
innflutningi ávaxta. Tuttugufaldað-
ist neyslan frá 1940 til 1965.
Þetta varð til þess að C-vítamín-
neyslan jókst svo unt munaði. Var
hún loks um 1980 komin í það horf
sem manneldisfræðingar mæla með
(um 60 milligrömm á dag fyrir full-
orðna).
Kostir garðávaxta
En hvað er svona merkilegt við
garðávexti? Fyrst og fremst tveir
eiginleikar þeirra. Er það annars
vegar lítið orkugildi og hins vegar
hátt bætiefna- og trefjaefnagildi.
1 100 grömmum af ávöxtum eru
yfirleitt innan við 100 hitaeiningar
og í 100 grömmum af grænmeti
innan við 50 hitaeiningar. Er því
hægt að borða nær ótakmarkað
grænmeti án þess að fitna.
Sú bábilja að kartöflur séu fitandi
virðist sprottinn frá þeim tíma þegar
talið var að það væru fyrst og fremst
kolvetni sem stjórnuðu því hvort
fólk fitnar eða ekki.
Staðreyndin er sú að í 100
grömmum af kartöflum eru ekki
nema um það bil 80 hitaeiningar. Til
af fá dagskammt af orku úr kart-
öflum eingöngu þyrfti því að borða
um 3 kíló af þeint!
Það er einmitt þetta samspil milli
lágs orkugildis og mikils magns af
bæti- og trefjaefnum sem veldur því
að manneldisfrœðingar um allan
heirn mœla með aukinni neyslu garð-
ávaxta.
Auk þess innihalda garðávextir
ýmis efni sem virðast geta spornað
gegn krabbameinum og ýmsum öðr-
um hrörnunarsjúkdómum sem nú
eru algengir, þar á meðal eru C- og
E-vítamín.
Nú fáum við næstum því 80% alls
C-vítamíns fæðunnar úr garðávöxt-
um, 15-30% af mörgum öðrum
bætiefnum og 38% af trefjaefnum.
Síðast en ekki síst innihalda garð-
ávextir ekki mettaða fitu svo neinu
nemi og ekkert kólesteról, en þessi
efni eru helstu sökudólgarnir hvað
varðar hjarta- og æðasjúkdóma.
Tafla sem hér fylgir sýnir næring-
argildi ýmissa garðávaxta sem eru
algengir hér á landi. Eins og sjá má
er magn bætiefna, t.d. C-vítamíns,
alls staðar mikið miðað við magn
orkuefnanna.
Sem betur fer er neysla ávaxta nú
orðin allmikil í landinu. Þyrfti hún
þó að aukast enn til muna. Svipaða
sögu er að segja um kartöflurnar.
Um grœnmetið gegnir nokkuð
öðru máli. Neyslan hér er því miður
ennþá margfalt minni en í
grannlöndunum, en hefur aukist
hægt og sígandi á undanförnum
árum. Verður að vinna að því að
hún stóraukist frá því sem nú er.
Enn sem komið er nemur
HEILBRIGÐISMAL 2/1984 1 9