Heilbrigðismál - 01.06.1984, Blaðsíða 25

HEILBRIGÐISMAL / Jóhannes Long
sýnum sem tekin voru úr hjörtum
manna, nokkrum klukkustundum
eftir dauða, sýna breytingar áþekkar
þeim sem verða í hjarta eftir krans-
æðastíflu þegar vöðvafrumur deyja
af súrefnis- og orkuskorti. Athugan-
irnar sýndu að þeir fosfólipíðar
brotna hraðast niður sem mest hafa
af fjölómettuðum fitusýrum og safn-
ast þessar fitusýrur fyrir í vöðvanum
sem óbundnar fitusýrur. Fitusýru-
samsetning fosfólipíða virðist geta
ráðið töluverðu um styrk frumunnar
til að standast skaðleg áhrif súrefnis-
skorts við skert blóðstreymi. Frekari
rannsóknir sýndu breytingar á efna-
Svipmyndir frá rannsóknastof-
unni. Á efri myndinni er Edda
Benediktsdóttir við gasskilju, en á
neðri myndinni er Elsa Benedikts-
dóttir að aðgreina efni á plötu.
samsetningu fosfólipíða í hjörtum
manna og tilraunadýra með aldri.
Minnkar þannig magn línolíusýru í
frumuhimnu með aldri en magnið af
enn lengri og ómettaðri fitusýrum
eykst að sama skapi.
Áhrif fæðufitu
Neysla feitmetis er talin hafa áhrif
á líkurnar fyrir kransæðasjúkdómi.
Rannsóknir okkar sýndu að tegund
feitmetis getur haft mikil áhrif á
efnasamsetningu fosfólipíða í hjarta.
Þegar rottur voru aldar á fóðri sem í
var blandað 10% af kornolíu eða
10% af þorskalýsi urðu miklar breyt-
ingar á efnasamsetningu fosfólipíða í
hjartanu. Kornolía sem hefur mikið
af línolíusýru (um 50%) olli veru-
legri aukningu á magni arakídonsýru
í hjarta, en þessi fitusýra myndast úr
línolíusýru. Þorskalýsi olli hins vegar
mikilli lækkun bæði á línolíusýru og
arakídonsýru í hjarta en jók að sama
skapi magn enn lengri og ómettaðri
fitusýru í hjarta. Þessar löngu og
margómettuðu fitusýrur eru einkum
í lýsi og fiskmeti. Rotturnar þrifust
vel á þessu fóðri en þegar kanínum
var gefið fóður með 10% lýsi þrifust
þær illa, veiktust og dóu eftir 6-8
vikur, sennilega af of mikilli gjöf A
og D vítamína í lýsinu. Við slíkar
athuganir verður að gæta þess að
ólíkar dýrategundir þola mismun-
andi magn af ýmsum næringarefn-
um, en of mikil neysla A og D víta-
mína veldur eituráhrifum. í lýsi og
fiskmeti er töluvert af tveimur mjög
áhugaverðum fitusýrunr. Önnur fitu-
sýran nefnist eikosapentaen-sýra
eða EPS og hindrar hún samloðun á
blóðflögum. EPS tefur blóðstorknun
og minnkar þannig hættu á myndun
blóðtappa. Hin fitusýran nefnist
dokósahexaen-sýra eða DHS en
hlutverk hennar er óþekkt. DHS er í
töluverðum mæli í heila og taugum
en í hjartanu er magn þessarar fitu-
sýru mest hjá dýrategundum sem
hafa öran hjartslátt. Er nú leitað
leiða til að framleiða EPS úr lýsi svo
gefa megi þetta efni kransæðasjúk-
lingum í þeirri von að hindra mynd-
un blóðtappa. Neysla á lýsi takmark-
ast vegna A og D vítamína, sem eru
nauðsynleg í litlu magni en verða
skaðleg í of miklu magni. Of mikil
neysla á D vítamíni hraðar æðakölk-
un. Æskileg neysla er talin vera 400
einingar á dag fyrir börn og þungað-
ar konur en 200 einingar fyrir full-
orðna. I einu grammi af lýsi eru 100
einingar.
Áhrif streitu
Aðlögun að breyttum lífsskilyrð-
um og streitu veldur marktækum
breytingum á efnasamsetningu fos-
fólipíða í hjarta. Breytingarnar eru
þær sömu hvort sem um er að ræða
aðlögun á nýburaskeiði, við megrun
(10%-15% minnkun á líkamsþunga
á 2 vikum) eða við gjöf streituhor-
móna. Miklar breytingar verða í
tveinrur aðal fosfólipíðum í frumu-
himnum en vissir fosfólipíðar ná-
tengdir orkuvinnslu frumunnar
breytast lítið sem ekki. Magn líno-
líusýru minnkar en í staðinn vex
magn arakidon-sýru og DHS. Sem
stendur er verið að kanna hvers
HEILBRIGÐISMÁL 2/1984 25