Heilbrigðismál - 01.12.1984, Blaðsíða 5
Dánartíðnin hefur lækkað mikið síðustu öldina
í þessu tímariti hafa birst nokkrar
greinar um dánartíðni Islendinga og
breytingar á henni síðustu ár og ára-
tugi. En það er einnig fróðlegt að
athuga hvernig þróunin hefur verið á
síðustu öldum.
Arnljótur Ólafsson, prestur og al-
þingismaður (f. 1823, d. 1904), tók
saman tölur um mannfjölda, fæðing-
ar og dauðsföll frá 1735 til 1855.
„Manndauðinn eður dauðleiks-
megnið" eru þau hugtök sem hann
notar yfir dánartíðnina. Á þessu
tímabili var dánartíðnin yfirleitt frá
2% til 4% af íbúafjölda. Einstök ár
skera sig þó úr. Laust eftir miðja
átjándu öld gengu óvenju mann-
skæðar „hungursóttir" og t.d. létust
7,8% af þjóðinni árið 1758.
Móðuharðindunum fylgdi einnig
mikill mannfellir. Árið 1784 Iétust
5346 manns (11,0% af þjóðinni) og
árið eftir létust 5626 inanns (12,6%).
Þá voru íbúar landsins rúm 38 þús-
und eða litlu fleiri en í lok stórubólu
árið 1707, en talið er að í henni hafi
þriðjungur þjóðarinnar látist.
Af öðrum slæmum árum má nefna
1843 þegar inflúensufaraldur gekk
og 5,5% þjóðarinnar létust, svo og
1846 er dánartíðnin var 5,6%, en
það byggðist m.a. á landfarsótt og
mislingum.
Um dánartíðnina frá 1855 til 1920
er m.a. fjallað í Heilbrigðisskýrslum
1911—20. Þar segir Guðmundur
Hannesson: „... íslenska þjóðin hef-
ir um langan tíma barist við dauðann
og var jafnvel 1780—90 í þann veg-
inn að deyja út. Fólksfjöldalínan á
18. öldinni er eins og línuritið yfir
hita dauðveiks sjúklings, og framan
af hinni 19. líkt og í langvinnum
tvísýnum afturbata. Öld eftir öld
höfuni vér legið fyrir dauðanum og
það er fyrst 1880—90 sem þessari
dauðans sótt léttir, og þá vonandi til
fulls“. Stundum hefur ástandið þó
verið slæmt á þessari öld. 1 apríl
1906 „fóru 100 manns í sjóinn" og í
spánsku veikinni 1918-19 geta
skýrslur um 550 dauðsföll. Áratug-
inn 1911—20 dóu um 1,5% þjóðar-
innar að meðaltali á ári, og um það
segir Guðmundur: „Þrátt fyrir erfið
lífskjör, afleit húsakynni, misjafnan
þrifnað og skort á ótal heilbrigðis-
nauðsynjum hefir þjóðin vaxið og
blómgast og manndauðinn verið
minni þennan áratug en gerist í flest-
um löndunt Norðurálfunnar".
Fram yfir miðja þessa öld fækkaði
dauðsföllum hlutfallslega, en lítil
breyting hefur orðið síðustu áratugi
fyrr en á allra síðustu árum. Á tæpri
einni öld, eða frá 1881 — 85 til 1976—
80 lækkaði dánartíðnin úr 2,9% í
0,65%. -jr.
Helstu heimildir:
Arnljótur Ólafsson: Um mannfjölda á ís-
landi. Skýrslur um landshagi á íslandi, gefn-
ar út af hinu íslcnska bókmcnntafclagi.
Fyrsta bindi, bls. 329-404. Kaupmannahöfn,
1858.
Heilbrigðisskýrslur 1911-20, bls. X-XIII.
Guömundur Hanncsson tók saman. Land-
lækniscmbættið. Reykjavík, 1922.
Heildardánartíðni á íslandi
Dánir sem hlutfall af ibúafjölda
Meöaltal fimm ára timabila
HEILBRIGÐISMAL 4/1984 5