Heilbrigðismál - 01.12.1984, Blaðsíða 17

Rakagjafar
geta valdiö
sjúkdómum
Grein eftir Davíð Gíslason
Með tæknibyltingu tuttugustu
aldarinnar komu ýmis tæki og útbún-
aður til að auka vellíðan og heil-
brigði manna. Meðal slíkra tækja
eru rakatækin og sjálfvirkur búnað-
ur fyrir raka- og hitastillingu í hús-
um. Rakatækin eru vinsæl í heima-
húsum og á minni skrifstofum, en í
stærri byggingum verður æ algeng-
ara að nota sjálfvirk loftræstikerfi
nteð raka- og hitastillingu. Með
þessu er tryggt hæfilegt hitastig,
rakastig og nauðsynleg endurnýjun á
fersku lofti með lægri hitunarkostn-
aði en ef loftræstingin fer öll fram
gegnum opna glugga. En rakatækj-
unum og rakagjöfunum í sjálfvirku
loftræstikerfunum fylgir hætta á
sjúkdómi, sem kallaður er raka-
gjafasótt (humidifier fever).
Þessum sjúkdómi var fyrst lýst í
Englandi árið 1969 hjá prenturum,
sem önduðu að sér eimi frá raka-
tækjum menguðum af þörungum og
sýklum. Rakagjafasóttin getur átt
upptök sín í stórum og smáum raka-
gjöfum og jafnvel geta hliðstæð ein-
kenni komið fram vegna lífrænnar
mengunar í vatnsbólum.
Fyrsta tilfellið af rakagjafasótt,
sem vitað er um hér á landi, fannst
árið 1980. Um var að ræða prentara,
sem vann við prentvél sem prentar
litmyndir. Við prentunina er nauð-
synlegt að hafa stöðugt rakastig, og
rakatæki var fest á vegg prentsalar-
ins um þrjá til fjóra metra frá prent-
vélinni. Tækið var hreinsað á
tveggja mánaða fresti og hafði þá
myndast grænt slím í vatninu. Nokk-
ur tilfelli af rakagjafasótt hafa síðan
verið greind hér á landi, og hafa þau
öll verið rakin til lítilla rakatækja á
vinnustöðum sjúklinganna.
Einkenni rakagjafasóttar geta ver-
ið á mjög mismunandi háu stigi.
Svæsin einkenni lýsa sér með háum
hita, hrolli, þyngslum fyrir brjósti og
mæði. Við vægari einkenni er kvart-
að um hitavellu, hroll, beinverki,
þreytu, höfuðverk og mæði. Ein-
kennin koma nokkrum klukkutím-
um eftir að dvalið er í návist raka-
gjafans. Þegar rakagjafinn er á
vinnustað koma einkennin vanalega
á kvöldin eða nóttunni. Einkennin
geta verið mest áberandi á mánu-
dagskvöldum og farið síðan minnk-
andi eftir því sem líður á vikuna. Ef
sjúklingurinn hefur verið fjarvistum
frá rakagjafanum í tvær til þrjár vik-
ur má búast við miklum einkennum
fyrsta kvöldið eftir að hann kemur í
návist við rakagjafann aftur.
Rakagjafasóttin er sett í samband
við örverur í vatni rakagjafans. Við
rannsóknir hafa fundist ýmsar teg-
undir sýkla, sveppa og þörunga, sem
líklegt er að valdi sjúkdómnum. Má
þar nefna hitaelska geislasýkla, af
svipaðri gerð og valda heysótt hjá
bændum, „pullularia" myglu, sem
veldur bráðaofnæmi og sýkil að
nafni „bacillus subtilis", sem um
skeið var notaður í þvottaefni og olli
þá oft bráðaofnæmi. Sjúkdóms-
myndin líkist þó að mörgu leyti
lungnasótt, sem telst til þriðja flokks
ofnæmisviðbragða eins og heysóttin,
sem algeng er hér á landi. Rann-
sóknir á mótefnamyndun sjúkling-
anna sýna að þeir mynda mótefni
gegn þeim örverum sem finnast í
rakatækjunum. Hins vegar hefur
komið í ljós að miklu fleiri mynda
mótefni gegn þessum mótefnavök-
um en veikjast af þeim. Orsakir
rakagjafasóttarinnar virðast því
margbrotnari en svo að hægt sé að
útskýra sjúkdóminn eingöngu út frá
ofnæmi.
Hafa þarf rakagjafasótt í huga hjá
þeim sem eru að fá endurtekin hita-
köst á kvöldin og nóttunni, ef þeir
vinna þar sem rakatæki eru eða sjálf-
virk rakastilling á loftræstikerfi. Ef
einkenni eru á háu stigi er auðvelt að
láta sér detta sjúkdóminn í hug.
Greining hans er að sálfsögðu miklu
erfiðari þegar einkennin eru væg.
Má gera ráð fyrir því að miklu fleiri
hafi fengið þennan sjúkdóm heldur
en hingað til hafa verið greindir með
hann.
Sjúkdómurinn er alltaf tengdur
örverugróðri í rakatækjunum og því
er mjög mikilvægt, að rakatækin séu
hreinsuð reglulega og skipt um vatn í
þeim. A santa hátt þarf að fylgjast
náið með rakagjöfum þegar um
sjálfvirka hita- og rakastillingu er að
ræða. Sumir innflytjendur ráðleggja
fólki að hreinsa tæki sín vikulega og
aðrir á tveggja til fjögurra vikna
fresti. Mest hætta er á örverugróðri í
tækjum þegar þau eru látin standa
ónotuð með vatni langtímum saman
en síðan sett í gang aftur án þess að
skipt sé um vatn eða þau hreinsuð.
Slíkt ætti ekki að koma fyrir. í stærri
byggingum þurfa eigendur þeirra
eða húsverðir að vita um hættuna á
rakagjafasótt og fylgjast með því að
viðhald og endurnýjun á rakagjöfum
sé í lagi.
Heimildir:
Davíð Gíslason og Vilhjálmur Rafnsson:
Rakatækjasótt á íslenskum vinnustað.
Læknablaðið, 1984, 70, 76-78.
Davíð Gíslason: Atvinnusjúkdómar
vcgna ofnæmis og ertings í öndunarfærum.
Læknablaðið, 1981, 67, 77-89.
C. A. C. Pickcring: Humidifier fcvcr.
Eur. J. Rcspir. Dis., suppl. 123, 1982, 63,
104-7.
Davíð Gíslason læknir er sérfræð-
ingur í lyflækningum og ofnæmis-
lækningum og starfar á Vífilsstaða-
spítala.
HEILBRIGÐISMÁL 4/1984 17