Heilbrigðismál - 01.12.1984, Blaðsíða 29

Fitudreifing
Geysilegar framfarir hafa orðið í
rannsóknum á mikilvægi fituvefsins
og nú á síðustu árum hefur áhugi
manna m.a. beinst að því hvernig
fitan dreifist í líkamanum og hvort
slíkt hafi einhver áhrif á heilsufarið.
Hóprannsóknir, bæði á körlum og
konum í Gautaborg, gefa til kynna
að hlutfallið rnilli mittis og mjaðmar-
ummáls gefi betri upplýsingar um
hugsaniega áhættuþætti fyrir hjarta-
og æðasjukdómum, en fyrrnefndar
mæliaðferðir. Dýrarannsóknir og
ýmsar tilraunir hafa styrkt þessar at-
huganir og gefa vísbendingu um
hvernig skýra megi þetta fyrirbæri.
Pað er kunnugt að mikill eðlis-
munur er að jafnaði á dreifingu lík-
amsfitu hjá konum og körlum. Kon-
ur hafa oftast fleiri og stærri fitu-
frumur á lendum, rasskinnum og
lærum. Þessi fita virðist vera hættu-
minni heldur en sú fita sem safnast í
kviðarholið hjá körlum með ístru,
jafnvel þótt líkamsþyngd þeirra sé sú
sama. I ljós kemur að sú fita sem
safnast á læri og rasskinnar kvenna
er að jafnaði minna næm fyrir horm-
ónum sem stjórna fituefnaskiptum
heldur en fita annars staðar í líkam-
anum. Þetta breytist þó við þungun
og þegar konurnar hafa barn á
brjósti, en þá eykst næmi fyrir fitu-
hormónum og mikil hreyfing verður
á fitu frá þessum stöðum. Það er því
talið að læra- og lendafita kvenna sé
nokkurs konar varaforði þeirra til
þess að sinna frjósemishlutverkinu.
Gallinn á gjöf Njarðar er sá, að kon-
ur eiga erfitt með að losna við fitu af
þessu svæði með megrunarkúrum,
læra- og lendafita hrynur heldur ekki
af eftir tíðahvörfin.
Karlmenn hafa tilhneigingu til
þess að fá ístru sem stafar þá af
fitusöfnun í formi mörs í garnaheng-
inu. Þessi fita er mjög hreyfanleg og
fríar fitusýrur úr henni fara inn í
bláæðakerfið, upp til lifrarinnar og
dreifast út um líkamann. Þetta getur
leitt til minnkaðs sykurþols, sykur-
sýki, hærri blóðþrýstings, svo og
hærri insúlín- og þríglýseríða-þéttni í
sermi. Þar sem þessi tegund fitu er
sérstaklega algeng hjá karlmönnum
er þeim hættara en konum við fylgi-
kvillum offitu. Konan getur því að
jafnaði orðið mikið feitari en karl-
maðurinn, áður en hún er komin í
sama áhættuflokk og meðalmaður
með væna ístru.
Með því að mæla ummál miðju og
mittis fæst hlutfallið milli „kvenlegs"
og „karlmannlegs“ eiginleika fitu-
söfnunar. Hættan á hjarta- og æða-
sjúkdómum verður því meiri eftir
því sem hlutfall þetta er hærra, þ.e.
við aukna tilhneigingu til „karl-
mennlegrar fitusöfnunar".
Blóðsökk
Sökk er ein af algengustu blóð-
rannsóknum sem gerðar eru í læknis-
fræðinni. Er þá mælt hve mikið
rauðu blóðkornin sökkva í sermi á
einni klukkustund. Talið er að þessi
mæling geti gefið vísbendingu um
ýmsa sjúkdóma og kvilla í líkaman-
um. í þessari rannsókn, sem og í
öðrum, reyndist sökkið aukast með
aldrinum. Sökk var skilgreint sjúk-
legt ef það var 30 ntm eða meira á
Karlmenn hafa tilhneigingu til
þess að fá ístru, þ.e. fitusöfnun í
formi mörs í gamahengi, en minni
fítusöfnun verður t.d. á útlimum.
Þessi staösetning fitusöfnunar er
talin heilsfarslega áhættusöm.
klukkustund. Athugað var hvort
hækkað sökk hefði eitthvað forspár-
gildi fyrir sjúkdóma af ýmsu tagi,
t.d. brjóstakrabbamein eða krabba-
mein í kynfærum, sem uppgötvaðist
síðar. í ljós kom að lítið gagn var í
sökkmælingu hvað þetta varðar, og
ekki virtist hægt að uppgötva þessa
sjúkdóma fyrr en ella með slíkum
blóðrannsóknum. Sökkmælingin
hefur því takmarkað gildi til sjúk-
dómaleitar, að minnsta kosti hjá ein-
kennalausu fólki, en getur haft þýð-
ingu til að fylgja eftir sjúkdómsgangi
þekktra sjúkdóma eða hjá fólki með
ákveðin einkenni, svo sem liðasjúk-
dóma, sýkingar og fleira.
Lokaorð
Hér að framan hefur verið greint
frá örfáum atriðum um faraldsfræði-
rannsóknir á miðaldra konum. Sýnt
þykir af þessum niðurstöðum að
blóðleysi hjá konum getur verið háð
tíðarandanum. Varðandi offitu
skiptir mestu hvar fitan sest á líka-
mann. Ýmsar hefðbundnar rann-
sóknaraðferðir geta haft takmarkað
gildi. Sem dæmi má nefna að Svíar
drógu þann lærdóma af þessari rann-
sókn að spara mætti 20 milljónir
sænskra króna eða 74 milljónir ís-
lenskar á ári með því að gera mark-
vissari sökkmælingar þar í landi.
Faraldsfræðirannsóknir sem þessar
geta því verið þjóðhagslega mjög
ábatasamar.
Helstu heimildir:
Bo Larsson o.fl.: Abdominal adiposc tiss-
uc distribution, obcsity and risk of cardio-
vascular discasc and dcath: 13 ycar follow
up of participants in thc study of mcn born
in 1913. Br. Mcd. J., 228, 1401. 1984.
Calle Bengtsson: Ischaemic hcart diseasc
in womcn. Acta Mcd Scand., suppl. 549,
1973.
Jóhann Ág. Sigurösson: High blood prcss-
urc in womcn. Acta Mcd Scand., suppl. 669,
1983.
Lcif Lapidus o.fl.: Distribution of adiposc
tissuc and risk of cardiovascular discasc and
death: A 12 ycar follow up of participants in
thc population study of womcn in Gothcn-
burg, Sweden. Br. Mcd. J., 289, 1257, 1984.
Vilhjálmur Rafnsson: The Erythrocytc sc-
dimcntation ratc. Gotab, Kungálv 1981.
Dr. Jóhann Ágúst Sigurðsson er
heilsugæslulæknir í Hafnarfirði og
jafnframt héraðslæknir Reykjanes-
héraðs.
HEILBRIGÐISMAL 4/1984 29