Heilbrigðismál - 01.03.1986, Blaðsíða 14

Persónuleiki og krabbamein
✓
Grein eftir Margréti Olafsdóttur
Samband sálar og líkama hefur
löngum veriö mönnum hugstætt
viðfangsefni. Þegar á dögum forn-
Grikkja hélt Galen fram þeirri hug-
mynd að lesa mætti úr persónu-
leika manna hvaða sjúkdóm þeim
væri hættast við að fá. Hann
skipaði mönnum í fjóra flokka eftir
skaphöfn og taldi að konum sem
féllu undir flokkinn „melankólía"
væri hættast við að fá brjósta-
krabbamein.
Leit að áhættuhópum hefur í
seinni tíð vakið áhuga manna á ný
fyrir persónuleikaeigindum sem
kynnu að tengjast krabbameini.
Breski sálfræðingurinn Hans Júrg-
en Eysenck er einn þeirra sem hafa
látið sig varða þetta mál og hafa
kenningar hans vakið mikla athygli
víða um heim. Hann heimsótti Is-
land haustið 1985 og hélt þá m.a.
fyrirlestur á vegum Krabbameinsfé-
lagsins og Sálfræðingafélagsins um
persónuleika og krabbamein. Hér
verður stuttlega sagt frá kenning-
um hans.
I tímans rás hafa safnast saman
mörg þekkingarbrot um skaphöfn
krabbameinssjúklinga. Meðal
þeirra fyrstu sem rannsökuðu kerf-
isbundið hvort tengsl væru á milli
persónuleika manna og þess hvort
þeir hefðu krabbamein voru félag-
arnir Kissen og Eysenck. Þeir Iögðu
persónuleikapróf Eysencks (EPI)
fyrir 239 karlmenn sem lágu á
lungnadeild og biðu eftir sjúk-
dómsgreiningu.1 Kom þá í ljós að
þeir sem reyndust síðan hafa
krabbamein voru hærri á svonefnd-
um E-kvarða prófsins og voru
þannig úthverfari en hinir sem
þjáðust af öðrum sjúkdómum. Fjöl-
margar aðrar rannsóknir fylgdu
síðan í kjölfarið og voru niðurstöð-
ur þeirra allar á sömu lund og hjá
Kissen og Eysenck. Krabba-
meinssjúklingar skáru sig einnig úr
fyrir það að þeir voru lægri en aðrir
á svonefndum N-kvarða, en það
þýddi að þeir væru jafnlyndir.2-6
Kissen taldi jafnvel að þeir sem
væru lágir á N-kvarðann hefðu sex
sinnum meiri líkur á því að fá
krabbamein en þeir sem væru
háir.5
Samkvæmt þessum rannsóknum
virðist mega í grófum dráttum lýsa
fólki með háa einkunn á E-kvarðan-
um (og þar með fólki með lungna-
krabbamein og konum með brjósta-
krabbamein) sem opinskáum og fé-
lagslyndum, lausum við áhyggjur
og oft á tíðum árásargjörnun. Þeim
sem fá lága einkunn á N-kvarðan-
um má hins vegar lýsa sem rólegu
og áhyggjulausu fólki sem sjaldan
verður fyrir miklum geðsveiflum.
Það sem er sameiginlegt þessum
tveim þáttum, sem báðir tengjast
krabbameini, er það að fólk með
þessa skaphöfn tekur létt á tilfinn-
ingamálum eða leiðir slík mál hjá
sér. Þessar manngerðir finna því
ekki oft fyrir spennu eða streitu.
En hvað er orsök og hvað er af-
leiðing, persónuleiki eða krabba-
mein?
Rannsóknir þær sem hér hefur
verið getið um segja ekkert um það
hvaða orsakatengsl eru á milli per-
sónuleika manna og krabbameins.
Að baki þessum niðurstöðum geta
legið að minnsta kosti þrjár ástæð-
úr.
I fyrsta lagi er það hugsanlegt að
sama orsök liggi að baki krabba-
meini og þeim persónuleika-
einkennum sem mældust á EPI-
prófinu, og er þá hvort tveggja
grein af sama meiði.
I öðru lagi geta sjúkdóms-
einkenni af völdum krabbameins
haft áhrif á prófniðurstöður, án
þess að um bein orsakatengsl sé að
ræða.
í þriðja lagi má hugsa sér að per-
sónuleiki manna sé einn af mörg-
um samverkandi þáttum sem valda
krabbameini.
Krabbamein veldur oft truflun-
um í heila og taugakerfi.7 Þeir sem
tóku þátt í fyrrgreindum rannsókn-
um þjáðust allir af krabbameini á
því stigi að einkenna var farið að
gæta. Það er því hugsanlegt að
sjúkdómurinn sem slíkur, eða vit-
neskjan um hann, hafi haft áhrif á
skapgerð fólks og að það hafi
endurspeglast á persónuleikapróf-
inu. Langtímarannsóknir, þar sem
persónuleikapróf er lagt fyrir stór-
an hóp manna og þeim fylgt eftir í
langan tíma, geta einar skorið úr
um hvort svo sé. Ein slík rannsókn
er fyrir hendi þar sem Hagnell lagði
persónuleikapróf fyrir 2550 manns
í Svíþjóð á fimmta áratug aldarinn-
ar. Tíu árum seinna var áthugað
hvort þeir sem síðan höfðu fengið
krabbamein skáru sig á einhvern
hátt úr á persónuleikaprófi. Niður-
stöður þessarar rannsóknar voru á
sama veg og í áðurnefndum rann-
14 HEILBRIGÐISMÁL 1/1986