Heilbrigðismál - 01.06.1986, Blaðsíða 22

Ferill ...
Ferli sýkingar af völdum al-
næmisveiru má skipta í fernt:
1. Einkennalaust smit. Ýmislegt
bendir til að um 50% sýktra verði
einkennalausir í að minnsta kosti 5
ár eftir smit. A þessu stigi er ein-
ungis unnt að greina sjúkdóminn
með mælingu mótefna gegn al-
næmisveiru í blóði.
2. Bráð einkenni. Lítill hluti sjúkl-
inga fær einkenni er svipar til ein-
kyrningasóttar (mononucleosis)
nokkrum vikum eftir að smit verð-
ur. Einnig hefur borið á bráðri
heilahimnubólgu af völdum al-
næmisveirunnar. Hvoru tveggja
batnar án aðgerða og verða sjúk-
lingar fljótt aftur einkennalausir,
en mótefni verða áfram í blóði.
3. Forstigseinkenni. Pessi einkenni
eru almenns eðlis, eitlastækkanir á
hálsi, hiti, megrun, nætursviti, nið-
urgangur o.fl. Pessum einkennum
svipar mjög til einkenna ýmissa al-
gengra veirusýkinga, sem ganga
fljótt yfir en forstigseinkenni al-
næmis eru hins vegar langvarandi.
Á þessu stigi ber einnig oft á ein-
kennum frá miðtaugakerfi, svo
sem gleymsku, rugli og þunglyndi.
Rekja má þau til beinnar sýkingar
vegna veirunnar í miðtaugakerfi.
Gera má ráð fyrir að um helmingur
smitaðra einstaklinga fái forstigs-
einkenni á fyrstu 5 árum eftir smit.
Á þessu stigi er oft unnt að finna
mælanlega bælingu ónæmiskerfis
af völdum alnæmisveirunnar. Slíkt
leiðir til fjórða stigsins, eiginlegs
alnæmis.
4. Alnæmi (iokastig sjúkdóms-
ins). Á þessu stigi er ónæmiskerfið
illa starfhæft og því fá sjúklingar
margs konar fylgisýkingar af völd-
um ýmissa veira, baktería, sveppa
og einfrumunga. Einnig fá sjúk-
lingar á þessu stigi illkynja æxli,
fyrst og fremst svonefnt Kaposis-
sarkmein í húð og innri líffæri og
eitilkrabbamein í miðtaugakerfi.
Um 80% sjúklinga á lokastigi deyja
innan tveggja ára frá því fyrstu
merkja um lokastig verður vart.
Allt að 30% sjúklinga sem smitast
fá einkenni um lokastig sjúkdóms-
ins á fyrstu fimm árum eftir
greiningu.
Orsök ...
Lítill vafi virðist leika á því að
alnæmi er nýr sjúkdómur. Orsök
hans er veira af flokki svonefndra
retróveira. Veirur skyldar alnæmis-
veiru eru þekktar að því að valda
krabbameini í tilraunadýrum og ein
þeirra er talin valda ákveðinni teg-
und hvítblæðis í mönnum, einkan-
lega Japönum. Aðrar veirur úr
þessum hópi valda sýkingum og
eru þær flestar svonefndar hæg-
gengar veirusýkingar. Þeim er það
sammerkt að mjög langur tími Iíður
frá því að smit verður og þar til
einkenni koma í Ijós, og getur það
skipt árum til áratugum. Þessu
lýsti fyrstur Bjöm Sigurðsson,
læknir á Keldum sem verður að
teljast einna merkastur íslenskra
vísindamanna í læknastétt á þess-
ari öld. Hann byggði kenningu sína
um hæggengar veirusýkingar á at-
hugunum á visnuveiru í íslensku
sauðfé. Veira þessi veldur tauga-
sjúkdómi (visnu) og lungnasjúk-
dómi (þurramæði) í sauðfénu. Barst
hún hingað, eins og kunnugt er,
með þýskum karakúl-hrútum árið
1933 og hafa aðrir vágestir en visnu-
veiran vart valdið eins miklum bú-
sifjum fyrir íslenska bændur.
Líklegt er að alnæmisveiran hafi
orðið til í Afríku. Vitað er að hún er
mjög skyld veiru sem fundist hefur
í tveimur tegundum afrískra apa.
Apaveira þessi veldur sjúkdómi er
svipar til alnæmis í annarri apateg-
undinni. Líklegt er talið að alnæmis-
veiran hafi þróast í stökkbreyting-
um um ýmis millistig frá apaveir-
unni. Að minnsta kosti tvö þess-
ara millistiga hafa fundist. Geturað
minnsta kosti annað þeirra smitað
menn, en veldur þó ekki einkenn-
um að svo miklu leyti sem vitað er.
Ekki er vitað hvernig apaveiran eða
þróunarstig hennar hafa borist til
manna. Vera kann að það hafi gerst
við neyslu apakjöts eða vegna bits
frá öpum.
Útbreiðsla ...
Fyrsti alnæmissjúklingur sem
vitað er um með nokkurri vissu var
dönsk kona, sem var skurðlæknir í
Zaire. Árið 1976 veiktist hún þar af
sveppaheilahimnubólgu, sem nú
er vitað að er ein fylgisýkinga al-
næmis, og dó skömmu síðar í
heimalandi sínu.
Talið er að sjúkdómurinn sé
einna tíðastur í Mið-Afríkulöndum
og hefur verið leitt að því getum,
en ekki sannað, að hartnær 20 millj-
ónir manna þar í álfu kunni að hafa
smitast.
Sjúkdómurinn virðist síðan hafa
borist til Karabíska hafsins og það-
an til meginlands Norður-Ameríku
á næstu árum. Verður hans fyrst
vart þar sumarið 1981. Til Evrópu
barst hann nokkru seinna og fyrst
til Belgíu og Frakklands. Sennilega
er það tilviljun að hommar urðu
flytjendur þessa sjúkdóms. Ástæð-
an virðist fyrst og fremst vera sú að
hommar, sem hópur, eru fjöl-
lyndari en aðrir, en smithætta virð-
ist einkum tengjast kynferðislegu
fjöllyndi. I Afríku er sjúkdómurinn
nær jafn algengur í konum og
körlum og er þeim fyrst og fremst
fjöllyndi sameiginlegt. Sjúkdómur-
inn hefur breiðst út með geigvæn-
legum hraða og hafa nú um 20.000
Bandaríkjamenn og um 1.800 Evr-
ópubúar veikst af lokastigi hans.
Tvöfaldast nú fjöldi lokastigstilfella
í Bandaríkjunum á um 12 til 13
mánaða fresti og á 6 til 8 mánaða
fresti í Evrópu.
Fróðleiksmolar
um alnæmi
Sigurður Guðmundsson
tók saman
22 HEILBRIGÐISMÁL 2/1986