Heilbrigðismál - 01.06.1986, Blaðsíða 28

HEILBRIGÐISMÁL / Ragnar Jónasson (9 ára)
Mataræði og krabbamein
s
Grein eftir Sigurð Arnason
Erlendir vísindamenn gera ráð
fyrir að rúmlega þrjátíu af hundraði
krabbameina megi rekja til
reykinga, annað eins til mataræðis,
um fimm af hundraði til áfengis-
neyslu og nálægt þrjátíu af hundr-
aði stafi af öðrum orsökum. Auð-
vitað er mjög erfitt að órannsökuðu
máli að staðfæra erlendar tilgátur
um áhrif mataræðis á nýmyndun
krabbameina hérlendis, m. a.
vegna þess að matarvenjur Islend-
inga eru að ýmsu leyti frábrugðnar
því sem tíðkast meðal annarra
þjóða. Þó má áætla að 100 til 200 af
þeim 700 krabbameinum sem
greind eru ár hvert hérlendis geti
átt rætur að rekja til mataræðis.
Þeir sem styðja kenningar um
áhrif mataræðis á krabba-
meinsmyndun nefna þrenns konar
rannsóknir, sem rök fyrir sínu
máli.
I fyrsta lagi faraldsfræðilegar rann-
sóknir þar sem menn hafa skoðað
mismunandi mataræði milli Iand-
svæða og heimshluta og síðan
fylgni milli þess og mismunandi
tíðni, t.d. á ristilkrabbameini.
Þannig er ristilkrabbamein sjald-
gæfur sjúkdómur í þeim löndum
þar sem menn neyta að jafnaði
mikilla trefja (t.d. á stórum lands-
svæðum í Afríku) en algengt í þeim
löndum þar sem trefjar eru lítill
hluti fæðu, eins og t.d. á Norður-
löndum og í Bandaríkjum Norður-
Ameríku. Einnig hefur verið fylgst
með útflytjendum og þannig kom-
ið í ljós að Japanir sem flytjast til
Hawai fá smám saman sams konar
krabbamein og tíðkast hjá öðrum
sem á Hawai búa. Hliðstæðar rann-
sóknir eru til um íslendinga sem
hafa flutt til Kanada.
í öðru lagi er stuðst við dýratil-
raunir, en tekist hefur að auka tíðni
vissra krabbameina í meltingarvegi
í rottum og músum sem aldar eru á
ákveðnum fæðutegundum.
I þriðja lagi erfðafræðirannsóknir
sem styðja það að efni, sem geta
valdið stökkbreytingum í bakterí-
um eða öðrum lífverum, séu líkleg
til að vera krabbameinsvaldandi.
Enda þótt of snemmt sé að full-
yrða að samband sé milli matar-
æðis og krabbameins þá telja
krabbameinsfélög, t.d. í Kanada og
Bandaríkjunum, að miðað við þá
þekkingu sem nú er fyrir hendi sé
rétt að ráðleggja mönnum um mat-
aræði og beita sér fyrir hollari mat-
arvenjum. Þannig má reyna að
fækka þeim krabbameinum sem ef
til vill eiga rætur sínar að rekja til
óhollrar fæðu. Þótt unnt reynist
með bættum matarvenjum að hafa
áhrif á nýgengi sumra krabbameina
mun þeirra breytinga ekki gæta
fyrr en að tuttugu til þrjátíu árum
liðnum, ef að líkum lætur, þar sem
talið er að myndun krabbameins af
völdum utanaðkomandi efna taki
oftast þann tíma.
Hér verður getið um ráðlegg-
ingar sem krabbameinsfélög vest-
anhafs hafa nýlega birt, og telja má
að geti einnig átt við hér á landi.
Forðastu offitu. Of feitt fólk er
að jafnaði í meiri hættu en grannt
fólk að fá krabbamein í leg, gall-
blöðru, lifur, nýru, maga, ristil og
brjóst. í rannsókn sem bandaríska
krabbameinsfélagið stóð m.a. fyrir
kom í ljós að karlar og konur sem
voru 40% eða meira ofan við kjör-
þyngd höfðu á bilinu 33% til 55%
meiri líkur á því að fá krabbamein
en það fólk sem var hæfilega
þungt. Eigi fólk við offituvandamál
að stríða þá gæti megrun ef til vill
verið ein aðferð til þess að minnka
líkur á því að fá krabbamein.
Minnkaðu fituneyslu. Fleiri og
fleiri faraldsfræðiathuganir og
28 HEILBRIGÐISMÁL 2/1986