Heilbrigðismál - 01.09.1986, Blaðsíða 7

SUNNHETSBLADET
Þverskurður er sýnir hvernig eðlilegur
beinvefur (myndin lengst til vinstri)
rýrnar (gisnar) við beinþynningu. Við
þetta minnkar styrkleiki beina og hætta
á brotum eykst verulega.
mun minna. Hámarksbeinstyrkur
karla er auk þess meiri en kvenna.
Veruleg gisnun á beinvef virðist
því vera óhjákvæmilegur fylgifisk-
ur ellinnar. Flestar rannsóknir
benda til þess að hér sé um að ræða
annars vegar aukið niðurbrot, og
hins vegar að uppbygging aukist
ekki að sama skapi.
Ymsar kenningar eru til um or-
sakir beinþynningar, en einna mest
hefur verið rætt um kalkskort og
þær hormónabreytingar sem verða
hjá konum við tíðahvörf.
Margir telja að kalkskortur valdi
miklu um aldursbundna beinþynn-
ingu í báðum kynjum. Rétt er, að
sé kalkneysla mjög lítil eykst niður-
brot beina, því halda verður kalk-
magni blóðs innan eðlilegra marka.
Til lengdar getur gengið svo mjög á
þetta forðabúr að veruleg bein-
þynning hljótist af. Faraldsfræði-
legar rannsóknir á sambandi kalk-
neyslu og beinbrota eru því miður
óáreiðanlegar, þar sem erfitt er að
meta kalkneyslu nákvæmlega.
Nokkrar þeirra benda þó til þess að
a.m.k. sum beinbrot séu algengari í
löndum eða á landsvæðum þar
sem kalkneysla er lítil. í þessu sam-
bandi má benda á að meðalkalk-
neysla íslenskra kvenna er meiri en
hjá konum í nágrannalöndum okk-
ar, en ekkert bendir þó til þess að
tíðni beinþynningar sé lægri hér.
Pó má vera að kalkneysla bein-
þynningarsjúklinga sé ónóg, því
neyslutölur eru að sjálfsögðu
meðalgildi þess hóps sem rannsak-
aður er.
Pað er nú ljóst að eftir tíðahvörf
eykst beintap kvenna verulega, og
á það ekki síst við um frauðbein, en
þar getur beinþynning að minnsta
kosti tvöfaldast eða þrefaldast í
fimm til tíu ár áður en jafnvægi
kemst á að nýju. Orsök þessa er
skortur á kvenhormóninu estrógen
en framleiðsla þess minnkar mikið
þegar starfsemi eggjastokka dregst
saman við tíðahvörf. Estrógen virð-
ist vemda beinvef gegn niðurbroti
og gjöf þess við og eftir tíðahvörf
kemur í veg fyrir þá hröðu gisnun
sem lýst er að framan. Eðli þessarra
áhrifa er ennþá óskýrt, en ljóst er
að ekki er um bein áhrif að ræða,
þar sem svonefnda estrógen-við-
taka skortir í beinvef.
Bent hefur verið á, að þar sem
samband er á milli vöðvamassa og
beinmassa hljóti minnkandi
áreynsla og minni vöðvavefur með
aldrinum að valda einhverju um
beinþynningu. Vitað er að lang-
vinnt hreyfingarleysi getur valdið
beinþynningu og að margt
keppnisíþróttafólk hefur óvenju
þétta og sterka beinabyggingu.
Flest fólk er mitt á milli þessara
tveggja andstæðna og innan þess
stóra hóps hefur reynst erfitt að
sýna fram á samband milli líkams-
hreyfingar og beinmassa, og er það
ekki síst vegna þess hve erfitt er að
meta nákvæmlega hreyfingu og
áreynslu, sem bundin er daglegri
iðju og oft á tíðum stopulum tóm-
stundum.
Kalkskortur,
hreyfingarleysi
og reykingar
geta stuðlað að
beinþynningu
Þá er rétt að geta þess að
reykingafólki virðist hættara við
beinþynningu en þeim sem reykja
ekki. Ekki er þó þar með sagt að
beint orsakarsamband sé milli
reykinga og beinþynningar. Þá er
t.d. talið að tíðahvörf verði fyrr hjá
konum, sem reykja og einnig er
mögulegt að óhollra neysluvenja
gæti meira meðal reykingafólks.
Hormónabreytingar, ef til vill
kalkskortur og sú staðreynd að
hámarksstyrkleiki beina kvenna er
minni en karla, valda eflaust miklu
um það að beinþynning, og afleið-
ingar hennar, er mun algengari
meðal kvenna en karla. Ekki er vel
ljóst hvers vegna sumar konur
verða harðar úti af völdum þessa
sjúkdóms en aðrar, en ætla má að
svonefndra áhættuþátta gæti mis-
mikið meðal kvenna. Flestir eru
sammála um að eftirfarandi þættir
stuðli að beinþynningu:
□ Fjölskyldusaga (móðir eða systir
með beinþynningu).
□ Grannur vöxtur, smábeinóttar
konur.
□ Kalkskortur.
□ Snemmbær tíðahvörf (m.a. eftir
skurðaðgerðir).
□ Miklar kyrrsetur, langvinn rúm-
lega.
□ Reykingar.
□ Ofnotkum áfengis.
□ Ýmsir sjúkdómar og lyf, þar á
meðal svonefnd steralyf.
Þar sem beinþynning veldur
oftast litlum eða engum einkenn-
um fyrr en bein brotna hefur sjúk-
dómurinn yfirleitt ekki verið
greindur fyrr en þá og því tiltölulega
mjög seint. Röntgenmyndir sýna
þá, auk brotsins, gisin bein, en slík-
ar myndir eru reyndar mjög óná-
kvæmur mælikvarði á þéttleika
beina. Þar sem meðferð beinþynn-
ingar eru þröngar skorður settar
hefur verið unnið að þróun tækja
HEILBRIGÐISMÁL 3/1986 7