Heilbrigðismál - 01.12.1986, Blaðsíða 9

HE/LBRIGÐ/SMÁL /óhannes Long
3.
Fituneysla fari ekki yfir 35% af
heildarorkunni og hlutfallið
milli fjölómettaðrar og mettaðr-
ar fitu verði aukið frá því sem
nú er i allt að 0,4.
Til þess að ná þessu marki má
draga úr neyslu kjötfitu, mjólkur-
fitu og harðrar jurtafeiti, en nota
þess í stað mjúka fitu. Gott er að
auka neyslu á fiski, fiskolíum og
annarri mjúkri fitu.
Mælt er með að skerða fituneyslu
að mun. Samkvæmt könnun
Manneldisráðs 1979—80 gaf fita að
meðaltali 41% af orkumagni fæðis-
ins, en æskilegt hlutfall er innan
við 35%. Því markmiði skal ná með
því að draga úr notkun feitra kjöt-
og mjólkurafurða, spara feitt viðbit
og takmarka fitunotkun við dag-
lega matreiðslu. Jafnframt er ráð-
lagt að auka fiskolíur í fæði, og nota
jurtaolíur í matreiðslu, fitu sem
storknar ekki í kæliskáp, en tak-
marka hlut harðar fitu svo sem
kostur er.
Með því að að minnka heildar-
magn fitu í fæði er mögulegt að
auka hlut fæðutegunda sem auð-
ugri eru af bætiefnum en gefa
minni orku (færri kaloríur), fæðið
verður fullkomnara og leiðir síður
til ofeldis.
Kostir þess að nota mjúka fitu,
en sniðganga harða, felast í mis-
munandi eiginleikum fitutegunda.
Olíur ríkar af fjölómettuðum fitu-
sýrum lækka fremur kólesteról í
blóði, en í harðri fitu eru fitusýrur
sem hafa gagnstæð áhrif, auka kól-
esteról í blóði og þar með hættu á
hjarta- og æðasjúkdómum.
4.
Hæfilegt er að hvíta (prótein)
veiti að minnsta kosti 10% ork-
unnar.
Nægileg og fullkomin hvíta fæst
úr innlendum fæðutegundum:
Fiski, kjöti, mjólkurmat og eggjum.
Samkvæmt neyslukönnun Mann-
eldisráðs 1979—80 fengust að með-
altali 16% af orku fæðisins úr
hvítu. Þess ber að gæta, að í fæðu-
tegundum auðugum af hvítu eru
mörg önnur efni, líkamanum nauð-
synleg, svo sem jám í kjöti, kalk í
mjólkurmat og hollar fitusýmr í
fiski. Því má ekki ganga of langt í
að takmarka neyslu þessara fæðu-
tegunda.
5.
Hæfilegt er að neysla á matar-
salti sé undir 8 grömmum á dag
fyrir fullorðna.
Talið er að mikil saltneysla geti
átt þátt í að hækka blóðþrýsting, en
of hár blóðþrýstingur er einn af
áhættuþáttum hjarta- og æðasjúk-
dóma. Mælt er með að takmarka
saltneyslu með því að sneiða hjá
saltmeti og takmarka salt í mat-
reiðslu og við borðhald að því
marki að dagsneysla sé undir 8
grömmum.
6.
Hæfilegt er að D-vítamínneysla
fari ekki undir 10 míkrógrömm
á dag (400 alþjóðaeiningar).
Samkvæmt könnun Manneldis-
ráðs 1979 — 80 var að meðaltali of
lítið af D-vítamíni í daglegu fæði
landsmanna, miðað við ráðlagða
dagskammta.
Ráðlagt er að bæta úr því með
lýsisneyslu. í einni teskeið (5 milli-
lítrum) af þorskalýsi fæst dag-
skammtur af D-vítamíni og að auki
fjölómettaðar fitusýrur. Af ufsalýsi
þarf aðeins hálfa teskeið til þess að
fá dagskammt af D-vítamíni, en þá
skerðast fiskolíurnar að sama
skapi. í lýsispillum er D-vítamín en
lítið af fiskolíum.
D-vítamín er nauðsynlegt til þess
að kalk í fæðu skili sér inn í efna-
skipti líkamans (frásogist) og nýtist
við myndun og viðhald beinvefs,
þar á meðal tanna. Fleiri efnaferlar
eru háðir D-vítamíni og kalkbúskap
líkamans.
Þess ber að gæta að óhófleg
neysla A- og D-vítamína getur ver-
ið skaðleg, til dæmis ef margra víta-
mínauðugra lyfja er neytt samtímis
að staðaldri.
7.
Stefnt skal að sem fjöl-
breyttustu fæðuvali úr eftirfar-
andi fæðuflokkum: Kommat,
mjólkurmat, grænmeti og ávöxt-
um, kjöti, fiski og eggjum.
Engin ein fæðutegund, hversu
holl sem hún er talin, inniheldur í
hæfilegum hlutföllum öll þau nær-
ingarefni sem nauðsynleg eru. Því
getur einhæft fæði aukið líkur á að
einhver næringarefni skorti.
Með fjölþættu vali fæðutegunda
er unnt að gera fæðisáætlanir sem
uppfylla kröfur um alhliða nær-
ingu.
HEILBRIGÐISMÁL 4/1986 9