Heilbrigðismál - 01.12.1986, Blaðsíða 18

„Þörf er á nýrri kynlífsbyltingu"
✓ /
- segir Olafur Olafsson landlæknir
Undanfarnar vikur hefur mikið
verið rætt um eyðni (alnæmi,
AIDS) líkt og sjúkdómurinn hafi
tekið á sig nýja mynd. Ólafur Ól-
afsson landlæknir var spurður
hvort nýjar upplýsingar hefðu
breytt viðhorfum til sjúkdómsins.
Umræðan byggist einkum á því
að eyðni hefur haldið áfram að
breiðast hratt út á Vesturlöndum.
Einnig hefur það vakið ótta að smit
er orðið nokkuð algengara en áður
meðal gagnkynhneigðra.
Við höfum fengið fjárveitingu til
að hefjast handa um aðgerðir,
meðal annars fræðslu. Fjölmiðlar
hafa sýnt málinu mikinn áhuga og
yfirleitt fjallað um sjúkdóminn af
raunsæi.
Hefur eitthvað nýtt komið fram
um smitleiðir eyðni?
Þær hafa ekkert breyst en málin
hafa skýrst. Eyðni smitast við sam-
runa blóðs við blóð og frá sæði í
blóð. Ekki hefur sannast að fólk
hafi smitast við kossaatlot. En allur
er varinn góður því að þetta er
hæggeng veira sem getur leynt á
sér lengi.
Fíkniefnaneytendur sem nota
sprautur virðast nú líklegri smitber-
ar en talið var, ekki síst vegna þess
að þeir fjármagna dýr fíkniefni með
vændi. Petta er því miður orðið
vandamál hér á landi og brýn þörf
að stórefla aðgerðir gegn fíkniefna-
neyslu. Pessu fólki verður ekki
hjálpað með auglýsingaherferð og
ræðuhöldum. Pað verður að leita
það uppi og hjálpa því að losna úr
viðjum fíkniefnanna.
Pú hefur sagt að eyðni sé alvar-
Ieg ógnun við heilbrigði þúsunda
íslendinga. Hve margir eru í beinni
hættu?
Með viðeigandi ráðstöfunum,
svo sem rannsóknum á blóði blóð-
gjafa, má segja að smithættan sé
bundin við homma, fíkniefnaneyt-
endur og fjöllynt fólk. Líklegt er að
fáein þúsund séu í beinni hættu en
það er ekki þar með sagt að þeir
eigi allir eftir að smitast, ef fræðslan
skilar árangri. Fólk verður að
breyta viðhorfum sínum til kynlífs
og gæta sín betur við val á rekkju-
nautum. Við verðum að ræða hisp-
urslaust og opinskátt um varnir
gegn kynsjúkdómum sem hafa of
lengi verið feimnismál. Pað má
segja að þörf sé á nýrri kynlífsbylt-
ingu.
Ég vara við að álykta um stærð
áhættuhópsins út frá tölum um
tíðni lifrarbólgu, sem er mun meira
smitandi en eyðni. Ekki er heldur
hægt að draga of miklar ályktanir af
útbreiðslu eyðni í Afríku þar sem
þrifnaður og heilbrigðisþjónusta
eru víða af skomum skammti.
Pið hafið undrast hve fáir hafa
komið í mótefnamælingu, en það
virðist ekki vera svo undarlegt þeg-
ar höfð eru í huga orð homma sem
sagði í blaðagrein í sumar að gífur-
legur þrýstingur væri lagður á þá
sem telja sig þurfa að vita hvort
þeir væru smitaðir. Hann sagði að
innri barátta væri mikil og að það
væru þung spor að fara í slíka rann-
sókn og eiga á hættu að fá staðfest
smit. Annars vegar væri hræðsla
við dauðann og hins vegar við fé-
lagslega einangrun. Hafa heilbrigð-
isyfirvöld tekið nægilegt tillit til
hins mannlega þáttar?
Sennilega hefur ekki verið lögð
næg áhersla á þennan þátt. Pó má
nefna að heimilislæknar senda blóð
til rannsóknar ef þess er óskað, svo
að nafnleynd á að vera borgið.
Kynfræðsluráðgjafi hefur tekið til
starfa hjá landlæknisembættinu og
heimild hefur fengist til að ráða
starfsmann í hlutastarf til að stunda
fræðslu meðal homma. Áhersla
hefur verið lögð á góða samvinnu
við Samtökin 78, sem hafa Iagt
margt gott til málanna. Unnið er að
bæklingi um geðhjálp fyrir eyðni-
sjúklinga.
Enn um mannlega þáttinn. í
blaðaviðtali við aðstandanda sjúkl-
ings sem er með eyðni á lokastigi
var sagt að eyðnisjúklingar hafi,
eins og aðrir, þörf fyrir að deyja
með reisn og virðingu en ekki í
einsemd og niðurlægingu. Sami að-
standandi segir að það sé ekki
minni sorg að missa ástvin úr þess-
um sjúkdómi en öðrum. Verður þú
var við mikla fordóma gagnvart
þekktustu áhættuhópunum?
Já, margir eru enn fullir af for-
dómum gagnvart hommum, og ég
verð jafnvel var við það hjá þeim
sem ættu að hafa næga víðsýni. Við
verðum að gera okkur grein fyrir að
staðfesting á eyðnismiti getur þýtt
dauðadóm innan fárra ára. Þá er
engin huggun í ásökunum um
sjálfskaparvíti. Grunur um dauða-
dóm, hvort sem er úr eyðni eða
krabbameini, er gífurlegt áfall, ekki
síst fyrir ungt fólk.
Er að vænta hertra aðgerða?
Nei. Góður árangur byggist á
samvinnu við þá sem veikjast. Þeir
verða að fá alla þá hjálp, andlega
og líkamlega, sem unnt er að veita.
Enginn heilbrigðisstarfsmaður get-
ur skorast undan að veita fyllstu
þjónustu. Ef læknir fær vitneskju
um að sýktur maður smiti aðra ber
honum að gera allt sem á valdi
hans er til að beina sjúklingi á rétta
braut. Ef sjúklingurinn fer ekki eftir
fyrirmælunum verður hann að
sæta því að vera settur í sóttkví.
Eyðni hefur verið líkt við drep-
sóttir fyrri alda. Er ástæða til þess?
Hætta er á að eyðni verði eitt
erfiðasta heilbrigðisvandamál sem
við höfum staðið frammi fyrir síð-
ustu áratugi, vegna þess að engin
18 HEILBRIGÐISMÁL 4/1986