Heilbrigðismál - 01.12.1986, Blaðsíða 23

HEILBRIGÐISMÁL Jónas Ragnarsson
g) en er snauður af bætiefnum hef-
ur verið lögð áhersla á minni syk-
urneyslu í ráðleggingum um matar-
æði, bæði fyrir almenning og svo
þá sem eiga við vandamál að stríða
vegna offitu. Áhrif sykurs á tenn-
ur eru einnig þekkt og það sama
gildir um áhrif hans á blóðsykur
hjá sykursjúkum. Pað eru því fleiri
en einn þáttur sem hafa valdið því
að notkun sætuefna hefur auldst
hin síðari ár. Pað er hins vegar
álitamál hvort notkun sætuefna í
stað sykurs er hin rétta og besta
lausn ofangreindra vandamála, og
því má heldur ekki gleyma að
nokkur umræða hefur orðið um
hugsanleg skaðleg áhrif af völdum
ákveðinna sætuefna. Að þessum
atriðum verður nánar vikið síðar í
greininni.
Markgildi aukefna
Öll gervisætuefni, sem og flest
önnur sætuefni sem notuð eru við
framleiðslu matvæla eða boðin til
sölu, hafa verið metin af JECFA
(Joint Expert Committee on Food
Additives). Það er sérfræðinefnd
sem starfar á vegum Matvælastofn-
unar Sameinuðu þjóðanna (FAO)
og Alþjóða heilbrigðismálastofnun-
arinnar (WHO). Á vegum Efna-
hagsbandalags Evrópu (EBE) er
einnig starfandi sérfræðinefnd sem
hefur það hlutverk að meta notkun
sætuefna og annarra aukefna í mat-
vælum.
Mat áðumefndra sérfræðinefnda
byggist á niðurstöðum rannsókna
sem eru gerðar til að kanna eitur-
áhrif (eða eiturhrif) efnanna, og á
grundvelli slíkra rannsókna
ákvarða nefndirnar markgildi,
eða svonefnd ADI-gildi (Accept-
able Daily Intake) fyrir aukefni, ef
ástæða er talin til. Þetta gildi er
gefið upp í milligrömmum á hvert
kílógramm líkamsþunga og gefur
til kynna það magn sem fólk á að
geta neytt daglega alla ævi án
hættu á skaðlegum áhrifum. Rétt er
að geta þess að ofnæmisviðbrögð
eru ekki höfð þegar markgildi er
ákvarðað.
Sakkarín
Það gervisætuefni sem mest hef-
ur verið notað í matvælum í stað
strásykurs er sakkarín, og var það
lengi vel eina efnið sem hægt var
að nota í þessum tilgangi. Efnið var
fyrst framleitt árið 1879 af efna-
fræðingunum Fahlberg og Remsen
og hafa faraldsfræðilegar rann-
sóknir varðandi eituráhrif sakka-
ríns meðal annars verið gerðar með
tilliti til þess að sakkarín var notað
sem sætuefni í fyrri og síðari
heimsstyrjöld. Einnig óx notkun
efnisins verulega eftir síðari
heimsstyrjöld þegar skortur var á
sykri. Sakkarín er leyft til notkunar
í matvælum í mörgum löndum, en
notkun efnisins hefur löngum ver-
ið umdeild vegna hugsanlegra
krabbameinsvaldandi eða krabba-
meinshvetjandi áhrifa þess. Sem
dæmi má nefna að í Bandaríkjun-
um er efnið Ieyft, en vörur sem
innihalda sakkarín eru merktar
með áletrun þar sem kemur fram
að neysla vörunnar geti skaðað
heilsuna og jafnframt að rannsókn-
ir á sakkaríni hafi sýnt að efnið geti
valdið krabbameini í tilraunadýr-
um.
í fjölda rannsókna hafa eituráhrif
sakkaríns verið athuguð, og hafa
þær meðal annars Ieitt í ljós að bráð
eituráhrif efnisins eru lítil. Rann-
sóknir varðandi síðkomin eitur-
áhrif (krónískar vefjaskemmdir)
hafa hins vegar gefið mismunandi
niðurstöður hvað krabbameins-
valdandi áhrif varðar. Þannig hefur
ekki verið sýnt fram á að sakkarín
valdi krabbameini hjá músum,
hömstrum og öpum, þrátt fyrir að
sakkarín væri gefið í miklu magni í
fóðri í langan tíma. Það sama gildir
um athuganir á rottum yfir einn
ættlið. Hins vegar hefur sakkarín
valdið krabbameini hjá rottum í
Mikið úrval er af sykurlausum gos-
drykkjum hér á landi. í drykkina er
notað aspartam, sakkarin og sýklamat.
Ýmist er notað eitt efni eða blanda
tveggja efna. Áætlað er að sykurlausir
drykkir séu fjórðungur heildarsölu gos-
drykkja sem er nær 20 milljónir lítra á
ári, eða tæp ein gosflaska á mann á dag.
L
HEILBRIGÐISMÁL 4/1986 23