Heilbrigðismál - 01.12.1986, Blaðsíða 26

HEILBRIGÐISMÁL ' Jónas Ragnarsson
gæti haft áhrif á krampaþröskuld
hjá flogaveiku fólki, en eins og
kunnugt er stafar flogaveiki af trufl-
un á taugaboðum í heila. Einnig
komu fram efasemdir varðandi
áhrif efna sem myndast við nið-
urbrot aspartams, þ.e. tvíketópíp-
erasíns sem getur myndast í
neysluvörum og metanóls sem
myndast í litlu magni þegar aspart-
am er brotið niður við meltingu.
Pað er heldur ekki að undra, í ljósi
umræðunnar um sakkarín og
sýklamat að krafist var nákvæmra
rannsókna varðandi hugsanleg
krabbameinsvaldandi áhrif efnisins.
Á grundvelli þeirra rannsókna
sem gerðar hafa verið bæði á
mönnum og dýrum hafa heilbrigð-
isyfirvöld í Bandaríkjunum, dóm-
stólar þar í landi sem fjallað hafa
um notkun efnisins og sérfræðiráð
komist að þeirri niðurstöðu að
notkun aspartams sem sætuefnis
eigi ekki að vera skaðleg heilsu
manna. Eina undantekningin frá
þessu eru þeir sem hafa hinn sjald-
gæfa og meðfædda efnaskiptasjúk-
dóm fenýlketónuria (PKU) sem
gerir það að verkum að þeir verða
að varast neysluvörur sem inni-
halda amínósýruna fenýlalanín.
Sérfræðinefnd EBE og JECFA hafa
komist að sömu niðurstöðu. Notk-
un aspartams hefur á síðustu árum
verið heimiluð af heilbrigðisyfir-
völdum í mörgum löndum.
Pað sem takmarkar notkun asp-
artams er að bæði sýru- og hitastig
hafa áhrif á stöðugleika efnisins
þannig að það hentar ekki í allar
tegundir matvæla. Hér á landi hef-
ur notkun efnisins verið leyfð í
ýmsar drykkjarvörur svo sem gos-
drykki og svaladrykki, jógúrt,
ávaxta- og berjagrauta, frostpinna
og auk þess sem borðsætuefni (t.d.
Canderel). Þeir sem eru með efna-
skiptasjúkdóminn PKU eru mjög
fáir hér á landi og auk þess undir
mjög ströngu eftirliti hvað matar-
æði varðar, og því hefur ekki verið
gerð krafa um að umbúðir séu sér-
staklega merktar með tilliti til þess
að í vörunni sé fenýlalanín.
Markgildi aspartams er hátt sam-
anborið við önnur gervisætuefni,
eða 40 mg/kg/dag eins og sjá má af
meðfylgjandi töflu. Samsvarar það
2400 mg/dag hjá manni sem vegur
60 kg og er ekki ástæða til að ætla
að neysla efnisins fari umfram þau
mörk hér á landi. Til þess þarf að
drekka daglega um það bil 4 lítra af
gosdrykkjum svo að dæmi sé tekið.
Neysla aspartams er nokkru
meiri hér á landi en á hinum
Norðurlöndunum en minni en í
sumum öðrum löndum, t. d.
Bandaríkjunum og Kanada.
Asesúlfam
Eitt af þeim sætuefnum sem
leyfð hafa verið til notkunar í
neysluvörum og sem borðsætuefni
í sumum löndum á síðustu árum er
asesúlfam (acesulfame K) sem selt
er undir vöruheitinu Sunett. Efna-
fræðingamir Clauss og Jensen, sem
starfa hjá þýska fyrirtækinu Ho-
echst, fundu þetta efni fyrir tilvilj-
un árið 1967.
Bráð eituráhrif asesúlfams em
lítil og rannsóknir varðandi síð-
komin eituráhrif hafa verið metnar
af JECFA og sérfræðinefnd EBE.
Telja nefndir þessar að rannsóknir
varðandi síðkomin eituráhrif séu
fullnægjandi og hafa gefið efninu
markgildið 9 mg/kg/dag. Er þetta
nokkuð lægra en markgildi aspart-
ams, en svipað því gildi sem sýkla-
mati hefur verið gefið. Þar sem
sætustyrkur asesúlfams er hins
vegar meiri en sýklamats þarf
minna af efninu til að fá tilætlaðan
sætustyrk í neysluvörum. í fram-
haldi af umfjöllun JECFA um efnið
árið 1983 var notkun þess heimiluð
í Englandi og nú hafa einnig önnur
lönd viðurkennt asesúlfam til notk-
unar sem sætuefni. Má sem dæmi
nefna Sviss, Þýskaland og Dan-
mörku. í Bandaríkjunum hefur efn-
ið þó ekki hlotið viðurkenningu en
er nú til umfjöllunar hjá banda-
rísku matvælastofnuninni (FDA).
Sætuefnið asesúlfam gefur ágætt
sætubragð, en beiskt aukabragð
getur komið fram ef efnið er notað í
miklu magni. Þá sýna athuganir,
sem gerðar hafa verið varðandi
sætubragð við blöndun asesúlfams
með öðrum sætuefnum, að nota
megi efnið með sætuefnunum
sýklamat og aspartam. Blöndun
með sakkaríni hefur ekki fengið
jafn góða dóma.
Asesúlfam má nota sem sætuefni
í ýmsar tegundir neysluvara og
hentar í vissum tilvikum betur en
önnur sætuefni vegna mikils
stöðugleika við algeng sýrustig og
einnig við hitun matvæla. Efnið
þolir hæga hitun í allt að 225°C og
hærra hitastig ef það er hitað í stutt-
an tíma. Vörur með asesúlfami má
því sjóða, og einnig má nota efnið
til bökunar. Þessir eiginleikar, auk
mikils stöðugleika við geymslu
neysluvara, gera það að verkum að
reikna má með aukinni notkun ase-
súlfams á kostnað annarra gervi-
sætuefna á næstu árum. Asesúlfam
hefur verið notað sem borðsætu-
efni og sem sætuefni t.d. í gos-
drykki, sælgætisvörur og tann-
krem. Af öðrum notkunarmögu-
leikum má nefna sultur, marmelaði
og eftirrétti. Á Norðurlöndum hef-
Margar tegundir sælgætis eru án syk-
urs. í flestum tilvikum er þó notað
orkuríkt sætuefni svo að slíkar vörur
eru ekki megrandi, en eru betri en syk-
ur fyrir tennurnar.
26 HEILBRIGÐISMÁL 4/1986