Heilbrigðismál - 01.03.1998, Síða 15
Sigurður Stefán Jónsson
Heilnæmi sjávarfangs
Grein eftir Laufeyju Steingrímsdóttur
Fyrir ofan innganginn að fiskbúð
einni í vesturbæ Reykjavíkur er
skilti með eftirfarandi áletrun:
„Með auknu fiskáti koma gáfurn-
ar". Þessi afdráttarlausa fullyrðing
lýsir betur en margt annað afstöðu
okkar íslendinga til þessarar ágætu
fæðu: Fiskur er einfaldlega hollur
matur jafnt fyrir líkama og sál, og
vart ástæða til að rökræða það frek-
ar. En hvað segja vísindin um fisk-
inn, hvaða rannsóknir liggja að
baki fullyrðingum um hollustugildi
fiskneyslu?
Einstök samsetning
næringarefna
Næringargildi fiskmetis einkenn-
ist af ríkulegu magni próteina í
hæsta gæðaflokki, óvenju miklu
magni af einstökum snefilefnum,
sérstaklega seleni og joði, að
ógleymdri fitunni sem er einstök að
gerð, ólík fitu landdýra eða jurta.
Hert ýsa er líklega próteinríkasta
fæða sem völ er á til manneldis,
með 74 grömm próteina í hundr-
að grömmum fæðu. Ef borið er
saman próteinmagn í mögru kjöti,
mögrum fiski, undanrennu og osti
á grundvelli orkuhlutfalls úr prót-
einum kemur í ljós að í ýsu er
hvorki meira né minna en 83%
orku úr próteinum, í lambalundum
er hlutfallið 60% en 30% í brauð-
osti. Það kemur því væntanlega fá-
um á óvart að samkvæmt könnun-
um Manneldisráðs er mataræði ís-
lendinga einstaklega próteinríkt,
sumir myndu jafnvel segja óþarf-
lega próteinríkt. Þar á fiskurinn
nokkurn hlut að máli, auk mjólkur
og kjöts, en allar þessar fæðuteg-
undir vega hlutfallslega þungt í ís-
lensku fæði.
Holl fita
Magur fiskur er vinsæl megrun-
arvara enda hitaeiningarnar fáar,
80-90 kílókaloríur í hundrað
grömmum borið saman við 140-150
kílókaloríur í sama magni af mögru
kjöti. Jafnvel feitur fiskur eins og
síld hefur færri hitaeiningar en
miðlungsfeitt kjöt á borð við
lambaframpart.
Athygli vísindamanna hefur þó
öðru fremur beinst að sjálfri fiskfit-
unni, samsetningu hennar og eig-
inleikum. Fiskfita býr yfir óvenju-
legum fjölómettuðum fitusýrum af
gerðinni omega-3 en í öðrum mat-
vælum eru fjölómettaðar fitusýrur
aðallega af omega-6 gerð. Nýlega
hefur þó verið vakin athygli á því
að fleiri matvörur en fiskmeti hafi
að geyma omega-3 fitusýrur, og þá
hefur sérstaklega verið bent á kjöt
dýra sem alin hafa verið á fiski-
fóðri. ítarleg fitusýrugreining á ís-
lenskum matvörum, sem gerð var
nýlega, sýndi þannig að svína-
kjöt og kjúklingar gátu haft að
geyma nokkuð af þessum fitusýr-
um, en lambakjöt og nautakjöt mun
síður. Rannsóknir hafa sýnt að
omega-3 fitusýrur hafa jákvæð
áhrif á ýmsa þætti líkamsstarfsemi,
meðal annars á blóðfitu, blóðþrýst-
ing og samloðun blóðflagna. Eins
benda rannsóknir til þess að neysla
fiskfitu geti linað liðbólgur og
astma, dregið úr exemi og ofnæmi,
minnkað tíðaverki og aukið mót-
stöðu gegn sýkingum. Þótt enn
skorti frekari staðfestingu á flestum
þessum sviðum hafa íslenskir vís-
indamenn meðal annars gert atliygl-
isverðar rannsóknir á lýsi sem sýna
að omega-3 fitusýrur hafa jákvæð
áhrif á viðbrögð líkamans gegn
sýkingum.
Omega-3 fitusýrur
lækka blóðfitu
Ahrif omega-3 fjölómettaðra fitu-
sýra til að lækka kólesteról í blóði
eru sambærileg við áhrif fjölómett-
aðra fitusýra af omega-6 gerð. Hins
vegar þarf að taka tillit til þess að í
fiski og lýsi er ekki aðeins fjöl-
ómettuð fita heldur einnig kólester-
ól rétt eins og í öðrum fæðutegund-
um úr dýraríkinu. í jurtaolíum er
HEILBRIGÐISMÁL 1/1998 15