Heilbrigðismál - 01.09.1998, Blaðsíða 23

Tómas Jór
Fjölsykrur úr lúpínurót og
litunarmosa virðast hafa áhrif á
ónæmiskerfi líkamans
Jurtaveigar af hvönn eru mun virkari
en hefðbundin lyf gegn veiru
sem veldur skæðu ungbarnakvefi
1. Mælingar á frumudrepandi áhrifum efna.
Efni voru dregin út úr jurtum með mismunandi
vökvum eða leysum. Athugun var gerð á áhrifum
þessara efna á lirfur saltrækju (Artemia salina) en
þessi aðferð þykir gefa góðar vísbendingar um virkni
efna sem eru líkleg til að hafa áhrif á og hefta æxlis-
vöxt. Efni voru til dæmis dregin út úr jurtasýnum með
leysum eins og klóróformi og alkóhóli (ethanoli)
og einnig með vatni (seyði). Einnig hafa ilmolíur úr
jurtum verið einangraðar með gufueimingu. Frumu-
drepandi (cytotoxisk) efni voru einkum dregin út með
hexani eða klóróformi úr hvannafræjum og hvönn
almennt, úr baldursbrá og vallhumalsrót. Við
hefðbundna notkun lækningajurta eru oftast gerð
vatnsseyði eða te, og þá eru einkum vatnsleysanleg
efni dregin út. Virku efnin fengust hins vegar eink-
um með leysum sem draga út fituleysanleg efni. Kann-
að var hvort eitthvað af þessum fituleysanlegu efn-
um fengjust í hefðbundnu seyði. Fituleysanleg efni
voru dregin út úr vatnsseyðum með lífrænum leysum
og fengust þannig mjög virk sýni. Hvönn er einkum
þekkt fyrir ilmolíur og kúmarínefni. Jurtaseyði
Ævars Jóhannessonar
inniheldur slík kúmarfn-
efni en engar ilmolíur.
Gerð kúmarínefna í æti-
hvönn hefur verið greind
með kjarnsegulómunar-
tæki (NMR), innrauðu lit-
rófi og samanburði við
þekkt efni.
Þegar te er gert af jurt
er meðal annars verið að
sækjast eftir ilmolíum.
Ætihvönn er ilmrík og
hefur flókna ilmolíusam-
setningu. Ilmolíumar í ís-
lenskri ætihvönn hafa
mest af efnum (terpen-
um) er nefnast límonín og
pínín. Límonín, sem er
meðal annars algengt í
berki sítrusávaxta (app-
elsínu og sítrónu), hefur
vakið athygli vegna
áhrifa á krabbameinsæxli
og er nú í klínískum
rannsóknum erlendis.
Sama gildir um efni sem
límonín, en það nefnist myndast úr perillyl alkóhól
og er talið enn virkara (1). Rannsóknir okkar sýna að
kúmarínefni og ilmolíur hafa mikla frumudrepandi
virkni.
2. Mælingar á áhrifum efna á ónæmiskerfið.
Þekkt aðferð, svokallað anti-komplementspróf, er
notuð en hún byggir á notkun rauðra blóðfruma og
blóðvökva úr mönnum. Fjölsykrur sem eru dregnar úr
lúpínurót og litunarmosa með vatni (seyði) hafa áhrif á
ónæmisprófið, sömu efni finnast einnig í jurtaseyði
Ævars. Virknin virðist vera nokkuð einstaklingsbund-
in, sem sést af því að blóðvökvi úr ólíkum einstakl-
ingum gefur ólík svör. Til þess að prófið sé staðlað og
unnt að endurtaka með sama hætti er blóðvökva
margra einstaklinga blandað saman.
Þessi áhrif á ónæmiskerfið verða rannsökuð með
fleiri aðferðum. Rannsóknir hafa leitt í ljós að sum efni
geta virkað frumudrepandi séu þau notuð í miklu
magni en geta hins vegar örvað ónæmiskerfið í litlu
magni. Er þá um að ræða minni og einfaldari sam-
eindir en fjölsykrur, sem eru stórsameindir án eitur-
áhrifa.
3. Áhrif á veirur.
Ýmsar jurtaveigar og
nokkur hrein efni voru
prófuð gegn RS-veiru í
rannsóknastofu Halldórs
Þormars prófessors við
Líffræðistofnun Háskól-
ans. Þetta er veira sem
veldur skæðu ungbarna-
kvefi og hefur reynst erfið
viðureignar með lyfjum.
Vísbendingar fengust um
áhugaverða virkni í
þremur tilfellum. Um er
að ræða tvær jurtaveigar
af ætihvönn, af laufum og
blómum, og eitt efni sem
var unnið úr hvönn og
borin kennsl á. Sam-
kvæmt þessum mæling-
um þurfti um tuttugu
sinnum minna af efni eða
efnablöndu til að hindra
veirusýkingu heldur en
þarf til að drepa frumurn-
ar sem hýsa veiruna.
Þetta hlutfall er mælistika
HEILBRIGÐISMÁL 3/1998 23