Heilbrigðismál - 01.09.1998, Side 26

dæmis í sjónu augans og jafnvel í
meltingarvegi.
Arstíðabundin áhrif melatóníns
hafa lengi verið þekkt (til dæmis
fengitími dýra, myndun felds og
myndun brúnnar fitu). Áhrif mela-
tóníns til skemmri tíma eru talin
vera fjölþætt og efnið hefur verið
mikið rannsakað á síðustu misser-
um. Fjölmargar rannsóknir sýna að
fari framleiðsla melatóníns úr
skorðum raskast dægursveiflur í
líkamanum og af því er dregin sú
ályktun að meginhlutverk þess sé
að fínstilla lífklukkuna.
Ljóst er af niðurstöðum rann-
sókna á áhrifum melatóníns á svefn
að sá tími sem tekur að sofna verð-
ur styttri og nætursvefninn verður
samfelldari og betri. Hins vegar
verður hvorki breyting á uppbygg-
ingu svefnsins né hlutföllum
svefnstiganna. Ennfremur hefur
verið sýnt fram á að melatónín leið-
ir til lækkunar líkamshita, en það
hefur mikla þýðingu fyrir svefn.
Vísindamenn hafa því dregið þá
ályktun að ekki sé um bein áhrif
melatóníns á svefn að ræða heldur
stuðli það líklega að fínstillingu líf-
klukkunnar, til þess að samhæfa
dægursveiflur ólíkra líkamsþátta
þannig að aðstæður verði sem
ákjósanlegastar fyrir nætursvefn-
inn. Þessi vitneskja þrengir að sjálf-
sögðu þann hóp sem þarf melatón-
ín sem lyf. Það hentar aðallega fólki
þar sem dægursveiflan hefur rask-
ast og melatónín nær af einhverjum
ástæðum ekki hámarki á réttum
tíma. Þetta getur til dæmis átt við
blinda og aldraða.
Ymis algeng lyf geta dregið úr
framleiðslu melatóníns og þannig
haft áhrif á svefninn, til dæmis
beta-blokkerar. Ýmis bólgueyðandi
lyf hafa sömu áhrif og einnig ben-
sódíasepín og koffein. Því er ef til
vill ástæða til að ráðleggja sjúkling-
um sem nota þessi lyf að taka þau
ekki rétt fyrir svefninn.
Fín samstilling innri og ytri
klukku, sem og innbyrðis samspil
dægursveifla margra líffræðilegra
þátta, hefur líklega ekki þróast fyrir
tilviljun. Röskun á þessum þáttum
leiðir oft til margvíslegra kvilla (til
dæmis svefnleysis), sem oftast eru
tímabundnir en geta orðið þrálátir.
Lífshættir mannsins hafa breyst
verulega á síðustu öld og má þar
meðal annars nefna mikla raflýs-
ingu, sem löngu er búin að kveða
myrkrið í kútinn. Ef til vill þurfum
við að huga að afturhvarfi í þeim
efnum að hluta og leyfa rökkrinu að
njóta sín þannig að líkaminn fái rétt-
ar upplýsingar til að taka mið af.
Heimildir:
G. Richardsson (ed.): Chronobiology. í
M. H. Kryger, T. Roth, W. C. Dement
(eds.): Principles and Practice of Sleep
Medicin. Philad. W.B. Saunders, 1994:
277-321.
J. D. Miller et al: New insights into the
mammalian circadian clock. Sleep 1996;
19(8):641-667.
R. Hardeland, C. Rodriguez: Versatile
melatonin: A pervasive molecule serves
various functions in signaling and
protection. Chronobiol Int 1995; 12(3):
157-165.
K. Krauchi et al: A relationship
between heat loss and sleepiness:
Effects of postural change and melaton-
in administration. J Appl Physiol 1997;
83(l):134-9.
Björg Þorleifsdóttir: Dægursveiflur.
Samspil innri og ytri klukku. Heilbrigð-
ismál 1990; 38(2):10-12.
Björg Þorleifsdóttir er lífeðlisfræð-
ingur og starfar á geðdeiid Landspítai-
ans. ítarlegri grein um sama efni Itefur
birst í Mixtúru.
26 HEILBRIGÐISMÁL 3/1998