Heilbrigðismál - 01.12.1998, Blaðsíða 11

„Heilnæmt loft
og hreinir lækir//
Gætum við nógu vel
að lífsskilyrðimum?
„Þar eru sumur sótlaus, hrein og tær," segir Hailberg
Hallmundsson skáld um Reykjavík í ljóði þar sem
hann ber borgina við Sundin saman við New York. Við
höfum verið stolt af óspilltri náttúru íslands og ómeng-
uðu andrúmslofti, samanborið við það sem þekkist í
öðrum löndum. Mannkyninu hefur iegið svo mikið á
að nýta sér gæði heimsins að gleymst hefur að horfa á
afleiðingarnar. Gengið hefur verið á auðlindir sem end-
urnýjast ekki og sóuninni hefur fylgt mengun lofts,
láðs og lagar.
„Ég skipti mér ekki af því sem gerist í útlöndum,"
sagði Þórður gamli halti í sögu Nóbelsskáldsins. Þann-
ig höfum við löngum hugsað, verið stolt af hreinleik-
anum heimafyrir og ekki litið á það sem hlutverk okk-
ar að leggja neitt á okkur til að bæta ástandið á heims-
vísu, nema það henti okkur. A alþjóðlegum umhverfis-
ráðstefnum höfum við barist fyrir því að fá að auka
mengunina meira en aðrar þjóðir, á sama tíma og við
reynum að laða til okkar erlenda ferðamenn sem boðið
er að anda að sér hreinasta lofti í heimi og bergja
ómælt af hreinustu vatnslindum veraldar. Slíkur tví-
skinnungur hlýtur að koma okkur í koll, fyrr eða síðar.
Stefna stjórnvalda hefur verið að bjóða útlendingum
aðstöðu fyrir orkufrekan iðnað, virkja það sem til þarf,
jafnvel á kostnað náttúrunnar ef á annað verður ekki
kosið, allt í nafni atvinnusköpunar. „Það er til lítils að
bæta lífskjörin ef ekki verður líft í landinu," sagði
bóndi í Kjós í umræðum um álver á Grundartanga.
Þetta er mergur málsins. Hreint loft og hreint vatn
geta verið meira virði fyrir heilsu og líðan heldur en
aukinn hagvöxtur. Við hljótum að þurfa að leita leiða
til að laga lífshætti og atvinnuhætti að kröfum um um-
hverfisvernd, draga úr mengun og endurnýta það sem
hægt er.
Öll mannvirkjagerð, hvort sem er í þéttbýli eða dreif-
býli, veldur breytingum á umhverfinu. Oft verður að
fórna minni hagsmunum fyrir meiri en sú kynslóð sem
nú byggir landið hefur ekki leyfi til að fórna ómetan-
legum náttúruverðmætum í þágu stundargróða. Sig-
urður Þórarinsson jarðfræðingur orðaði þetta þannig í
erindi fyrir nær hálfri öld: „Til eru þau verðmæti sem
ekki verða metin til fjár og eru það þó þau sem gefa
mannlegu lífi innihald og meiningu. Fordjarfanir á
náttúrumenjum eru í flokki þeirra afglapa sem ekki
verða bætt. Allt gull veraldar getur ekki gefið okkur
aftur einn einasta geirfugl og engin nýsköpunartækni
getur byggt Rauðhólana upp að nýju." Síðan hefur
mikið vatn runnið til sjávar og skilningur á náttúru-
vernd aukist.
Fyrir rúmum áratug náðist alþjóðlegt samkomulag
um að stöðva notkun ósoneyðandi efna og fer árangur
þess væntanlega að koma í ljós. Á alþjóðaráðstefnum í
Rio de Janero, Kyoto og Buenos Aires hefur verið reynt
að stemma stigu við loftmengun. Okkur finnast kröf-
urnar ósanngjarnar vegna þess að við notum svo mikið
af vistvænni orku til húshitunar. En við getum ekki
skorast undan sameiginlegri ábyrgð á lífsskilyrðum
jarðarbúa í nútíð og framtíð. Stjórnvöld sem átta sig
ekki á því skynja ekki sinn vitjunartíma.
Á það var bent í lok átjándu aldar að veðurfarið og
hið tæra loft ættu mikinn þátt í að gera Islendinga
hrausta. Guðmundur Friðjónsson skáld og bóndi á
Sandi í Aðaldal komst að svipaðri niðurstöðu í byrjun
þessarar aldar: „Heilnæmt loft og hreinir lækir / heilsu
þinni munu gagna." Varla er hægt að orða gildi um-
hverfisverndar betur.
Jónas Ragnarsson ritstjóri.
„Til eru þau
verðmæti sem ekki
verða metin til fjár
og eru það þó þau
sem gefa mannlegu
lífi innihald og
meiningu," sagði
Sigurður
Þórarinsson.
Við hljótum að
þurfa að leita leiða
til að laga lífshætti
og atvinnuhætti
að kröfum um
umhverfisvernd,
draga úr mengun,
og endurnýta það
sem hægt er.
HEILBRIGÐISMÁL 4/1998 11