Heilbrigðismál - 01.12.1998, Blaðsíða 26
L. N. - Tómas Jónasson
Hvers vegna streita breytir
fituefnasamsetningu ífrumuhimnum
Ákveðið var að prófa þá tilgátu að fitusýrusamsetn-
ing frumuhimnu væri hluti af stjórntækjum frumunn-
ar. Frumuhimnunni væri ef til vill breytt til þess að
stjórna formi og eiginleikum próteina í himnunni og
þar með aðlögun að langvarandi streitu. Rannsóknir
voru gerðar á tilraunadýrum og var kannað hvernig
streita, mataræði eða hækkandi aldur hefði áhrif á
þessar mismunandi fitusýrur í hjartavöðvanum.
Við hófum rannsóknir á áhrifum streitu á hjarta-
vöðvann með því að kanna áhrif adrenalíns á fituefna-
hlutföll í fumuhimnum hjartans í tilraunadýrum (rott-
um). Adrenalín er boðefni sem berst til hjartans með
blóðinu og flytur þau boð að hjartað þurfi að vinna
meira, slá hraðar og kröftugar og dæla meira blóði því
áreynsla eða átök séu framundan eða þegar hafin.
Adrenalín ber boðin að sérstökum hormónaviðtökum í
frumuyfirborðinu sem bera þau síðan í gegnum
frumuhimnuna inn í frumuna þar sem önnur kerfi taka
við og stjórna viðbrögðum við þessum boðum eða
áreiti. Þegar tilraunadýrunum var gefið adrenalín dag-
lega í eina til tvær vikur var aðlögunin meðal annars
fólgin í því að breyta fituefnahlutföllunum í frumu-
himnunni og koma þar við sögu einkum fjölómettaðar
fitusýrur, bæði omega-6 og omega-3 fitusýrur. Sams
konar breytingar fundust einnig hjá nýfæddum ungum
á fyrstu viku ævinnar þegar adrenalínmagn í blóði er
mikið. Þá hefur einnig komið í ljós að hliðstæðar breyt-
ingar urðu í hjörtum dýra sem sett voru í megrun og
látin léttast um 8% á fyrstu viku megrunar með því
að draga úr fóðurgjöf. Slík megrun olli samsvar-
andi breytingum í hjarta hjá tilraunadýrum og dag-
leg adrenalíngjöf. Ef slíkt á einnig við hjá mönnum þá
ætti ekki að fara mjög hratt í megrun hjartasjúklinga
því slík hraðmegrun mundi samsvara miklu streitu-
álagi.
Hormónaviðtakar í
breytilegu umhverfi
í frumuhimnum
Leitað var svara við
þeirri spurningu hvort og
þá hvernig breytingar á
fituefnahlutföllum í
frumuhimnum tengjast
viðbrögðum við og aðlög-
un að langvarandi streitu-
ástandi. Samfara aðlögun
að streitu og endurteknu
áreiti breytast eiginleikar
þeirra viðtaka í frumu-
himnum sem taka við og
binda boðefnin sem ber-
ast með blóðinu. Bindi-
eiginleikar þessara við-
taka minnka við endur-
tekið áreiti eða streitu og
viðbrögð þeirra dempast.
Niðurstöður okkar sýna að með breyttum fituefna-
hlutföllum í himnunni breytast bindieiginleikar viðtak-
anna t.d. á þann veg að fjölda bindistaða fyrir boðefni
eða adrenalín fækkar. Við höfum sett fram þá tilgátu
að dempunin fari m.a. fram með því að breyta fituum-
hverfi þessara viðtaka í himnunni og með þeim hætti
væri þrívíðu formi viðtaka breytt og bindieiginleikum
þeirra. Breytingar á nánasta umhverfi viðtaka í frumu-
himnum með mataræði, streitu eða með aldri geta ef til
vill einnig haft áhrif á ýmis önnur boðkerfi og sam-
skipti í frumusamfélaginu.
Neysla þorskalýsis breytir fituefnahlutföllum í
hjarta. Rannsóknirnar beindust að því að kanna hvort
fituefni í fæðunni hefðu bein áhrif á fituefnasamsetn-
inguna í fituríkum frumuhlutum í hjartavöðvanum
sjálfum. Það eru einkum frumuhimnur sem eru byggð-
ar úr fituefnum eins og fyrr segir. Rannsóknir okkar
voru gerðar á tilraunadýrum, sem alin voru á fóðri
sem í var blandað ýmist þorskalýsi, kornolíu eða
smjöri. Rannsóknirnar sýndu að lýsi hafði mjög mikil
áhrif á fituefnahlutföll í frumuhimnum og jókst magn
omega-3 fitusýra verulega í hjartanu en þessar fitu-
sýrur komu úr lýsinu í fóðrinu. Niðurstöður þessara
rannsókna voru þær fyrstu sem sýndu að fæðufitan
getur breytt fituefnasamsetningu í hjartavöðvanum
sjálfum.
Skyndidauði vegna hjartatitrings
Rannsóknirnar sýndu að tilraunadýr sem alin voru á
fóðri sem inniheldur þorskalýsi höfðu mun minni til-
hneigingu til að deyja skyndilega af banvænum hjarta-
titringi þegar dýrin voru undir miklu streituálagi en
dýr sem voru alin á fóðri sem í var blandað jafnmiklu
af kornolíu eða smjöri. Niðurstöður rannsókna á
mönnum og dýrum víða erlendis sýna að lýsi dregur
úr hættu á skyndilegum hjartadauða eftir kransæða-
stíflu. Með frekari rannsóknum er leitað skýringa og
skilnings á því hvernig neysla á lýsi dregur úr hættu á
skyndidauða af völdum
truflana á hjartsláttar-
tíðni.
Rannsóknir benda til
þess að ákveðin fjölómett-
uð omega-3 fitusýra,
DHA (docosahexaenoic
acid, 22:6n-3), sem mikið
er af í fiski og lýsi verndi
hjartað fyrir skyndidauða
með því að hindra til-
tekna efnaflutninga eftir
prótein-göngum í himn-
unni og með því að
dempa boðflutninga inn í
frumuhimnuna, þ.e.
hindra of mikla örvun
með adrenalíni. Skiptar
skoðanir eru raunar um
það hvernig lýsi eða DHA
hindrar skyndidauða en
sú er samt raunin.
26 HEILBRIGÐISMÁL 4/1998