Fríu Føroyar - 09.05.1942, Qupperneq 1
v-
Til Føroyingar,
ið ynskja sær „Fríu Føroyar“
Nr. / av blað okkara varð 23. aprll innsent til posthúsið
i so nógvum eintøkum, sum tað finnast heim í Føroyum, og fult
gjald goldið fyri umbering.
Tiverri frætta vit nú, at umberingin ikki hevur verið so-
soleiðis, sum teir hava plikt at gera. Ja hetta er so komið
fyri, at heil bygd einki blað hevði fingið 7. mei.
Vit biðja tí tey heim, ið enn ikki hava fingið » Frlu
Føroyan, fyrigeva postmonnunum í vón um, at teir ænsa væl
eftir, at blað okkara kcmur greitt fram til haldararnar, nú
fram aftur verður sent.
Hesa ferð senda vit *Fríu Føroyan inn i annaðhvørt heim
í Føroyum, og vóna vit, at hugur at gerast haldari kcnst í øll-
um búpldssum. Tá gerst tað møguligt framvegis at tala saman
og kittast sum Føroyingar um *Fríu Føroyart.
Tað er eydnast at fáa so nógv pappir, at vit kunna senda
út fyrst hesi 8 nr., sum kosta 2 kr. Vónandi verður viðari
framhildið.
Hann, ið vil tekna seg sum haldara, kann gera tað við
at gjalda 2 kr. til posthús ella brævsavnara. Eisini kann
blaðið fáast, tá haldari teknar seg hjá blaðskrivaranum
Andrias Ziska.
NØKUR ORÐ UM FØROYINGA
PRIVATRÆTT, FÓLKARÆTT
OG OGNARRÆTT
Rættvísi er frá veraldaruppruna grunnvøllur, lív og frælsi
menniskjunnar. At ganga rættvísisveg, er mið og mál yvirvald-
sins. At døma rættvíst, er treyt dómara og dómsmanna.
Orðið rættvísi, verður haft á munni túsundtalsferðir dag-
liga, og hvørt land og hvør tjóð hevur lógbøkur og lógreglur
hvørs endamið er rættvísi.
Tó verður hetta orðið ikki altíð avgerandi, tá ein órætt-
vís sál skal døma, og tí eru nógvar órættvísisgerðir gjørdar, ið
tá elva klandur, stríð og hatur manna millum og landa millum.
Hetta vita eisini Føroyingar.
Tá her verður talað um rættvísi, so er ætlanin bara at
vísa eina mynd hesum fólki viðvíkjandi, soleiðis, sum ein
ólærdur maður kann, við ikki nógvum orðum, gera lað:
Fyrstu íbúgvarar Føroya komu til so stór búgv, at teir
kundu liva sum stórir privatognarmenn á oyggjum. Har nýttist
ikkí trætan um privatrætt á landi. Heldur kundu kanska trætu-
mál koma, tá menn hittust á sjónum, t. d. grindarakstur skuldi
verða, seyður og neyt vórðu omandottin og rikið til aðra
°yggj- o. s. fr.
Men fólkið vaks, og oyggjar vóru sundurlutaðar, seinri
oyggjapartár, seinri aftur var sundurlutað til hagar, hagapartar
við tilhoyrandi fjøllum, bjørgum, fjøru, flógv og strond, skerum,
hólmum og látrum, seinast til bygd og bý, tá kemur t. d.:
Lokal-privatrættur.
Føroyar vera meira fólkaríkar, og einstaklingar meira
framførir og skrámutirt enn fjøld.
Nú var neyðugt at gera lógreglur viðvíkjandi ognarrætt-
um °g grannarættum. Búðfólk og grannar komu tá til granna-
stevnu, talaðu um rættindi teirra og komu har ásamt, men
kærumál kundu vera so stór, at semja ikki var møgulig — t. d.
brotsmál, drápsmál o. t. I. — Hesi mál skuldu viðgerast á
løgtingi, á Tingr.nesi, ella har fólksins ting var selt. Hetta vóru
almenn mál. :
Privatrættur landsins.
Men tá fremmandir kongar fingu hug at taka Føroyar,
ella hava vald yvir hesum oyggjum, tá kom privatrættur Før-
oyinga í vanda. Føroyingar hava tó ætt eftir ætt vart henda
rætt teirra væl, hóast roynt hevur verið á ymiskan hátt við
margháttaðum lógum, og duldum, at gera Føroyingar til ann-
ara landa tjóð, so hevur tó hin føroyska fólkasálin verið sterk
og sunn. Gjøgnum skjótt 1000 ár hava Føroyingar vart privat-
rættin so væl, at her hevur livað og livur enti serstøk tjóð.
Herum ivast eingin, heldur ikki danskir menn ivast, men við-
ganga opið og ærliga at hetta er verunleikin. Soleiðis skrivar
ein teirra í bókini »Jeg Øer ved«, sum kom út 1936:
»Hvem var nu Færingen af 1856? Var han Nordmand
eller var han Dansker? Ingen af Delene! Han nedstammede
fra norske Vikinger. Nogle Draaber keltisk Blod sad i ham,
lidt maurisk var der ogsaa, og en hel Del đansk Blod, men
det var opsuget i det Blod, der efterhaanden havde udviklet
sig paa Øerne. Færingen af 1856 var Færing og intet andet.
Det var en lille helstøbt Nation for sig selv. Mangen en brav
dansk Mand har baade før og efter 1856 lagt sit Livs Arbejde
og ofte sine Ben paa Færøerne. Han har, hvor dansk han end
var, aldrig formaaet at fordanske Færøerne, de er alle gaaet
op i den færøske Nation, blevet et med den, et Tegn paa,
livor stærk og hvor særpræget denne Nation er.
Et andet tydeligt Tegn herpaa er Sproget. Skønt Dansk
i Aarhundreder havde været Administrationens og Kirkens
Sprog paa Øerne, havde Færøsk alligevel holdt sig rent og
selvstændigt som Talesprog. Selv om det færøske Sprog nok
har nogen Lighed med de skandinaviske Sprog, vil hverken
en Nordmand, en Svensker eller en Dansker kunne forstaa
Færøsk naar det tales, derimod vil en Islænder og en Færing
lettere forstaa hinanden*.
Føroyamál hevur vunnið heiðurssess eisini í skúlum, kirkj-
um og sum bókmál og avísmál, og er tað, ið fedrarnir hava
vart, bjarga frá oyðing og deyð.
í Føroyum føðast Føroyingar, í Danmark Danir, í Noreg
Norðmenn. Føroyingar eiga Føroyar, Danir eiga Danmark,
Norðmenn eiga Noreg. Føroyingar, Norðmenn og Danir hava
verið í sambandi: Fyrst Føroyingar og Norðmenn. Frá árinum
1380 Føroyingar, Norðmenn og Danir. Frá 1814 Føroyingar