Alþýðumaðurinn - 02.04.1987, Blaðsíða 2

2 - ALÞÝÐUMAÐURINN
Osammála þessari teg-
und „jafnaðarmennsku“
Jón Haukur
Brynjólfsson:
Það hefur vart farið framhjá
nokkrum manni að kosningar eru
í nánd. Þeim fylgir að sjálfsögðu
kosningabarátta og er hún yfir-
leitt á einn veg, þ.e. hinir ýmsu
flokkar reyna að ná til kjósenda
með boðskap sinn og reyna þá
auðvitað að gera hann sem
áheyrilegastan. Almenningur
getur vart þverfótað fyrir alls
kyns slagorðum og loforðum, all-
ir eru óskaplega bjartsýnir og
fara síður en svo í grafgötur með
það. Að sama skapi forðast
flokkarnir yfirleitt eins og heitan
eldinn að fjalla um viðkvæm og
umdeild vandamál og virðist
manni stundum sem þegjandi
samkomulag sé um að „salta“
mál af því tagi þar til kosningar
eru afstaðnar og lífið fer aftur að
ganga sinn vanagang. I stuttu
máli: Stjórnmálamenn reyna yfir-
leitt að forðast erfið mál til að
styggja ekki kjósendur á þessum
viðkvæma tíma.
Þetta kannast allir við og eru
orðnir því vanir. Skringileg byrj-
un á kosningabaráttu Alþýðu-
flokksins kom því eins og þruma
úr heiðskíru lofti. Jón Sigurðs-
son, efsti maður á lista flokksins í
Reykjavík, sté í pontu á fundi
með námsmönnum í Háskólabíói
og lýsti því yfir að það væri stefna
sín og Alþýðuflokksins að setja
vexti á námslán. Námsmenn voru
nú ekki alveg vissir um hvernig
þeir ættu að taka þessu en þegar
Jón fór að reyta af sér fleiri
„brandara" sáu þeir að maðurinn
hlyti að vera að grínast enda fór
svo að Jóni tókst oftar en einu
sinni að vekja upp almennan
hlátur í salnum. Síðar, sama
kvöld, sá svo formaður Stúdenta-
ráðs ástæðu til að taka það fram í
sjónvarpi að hann væri ekki viss
hvort manninum hefði verið al-
vara. Jón tók hins vegar af öll
tvímæli um það skömmu seinna
þegar heilsíðugrein eftir hann
birtist í Morgunblaðinu þar sem
hann ítrekaði þessa skoðun sína,
skoðun sem nú hefur verið kynnt
almenningi sem stefna Alþýðu-
flokksins í lánamálum.
Áður en lengra er haldið er
rétt að stikla örlítið á þessum
hugmyndum. Jón byrjar á að
upplýsa að lögin um LÍN hafi
þrjú meginmarkmið sem nokkuð
almenn samstaða virðist vera um:
1. Að tryggja jafnrétti til náms
án tillits til efnahags eða
félagslegra aðstæðna.
2. Að hvetja fólk til að leita sér
menntunar.
3. Að tryggja fjárhag lánasjóðs-
ins til lengri tíma litið.
Og gamli hagfræðingurinn finn-
ur út að núgildandi lána- og
endurgreiðslukerfi uppfylli fyrstu
tvö skilyrðin allvel og í því kerfi
felist umtalsverð hvatning til
náms. Þriðja markiðið sé hins
vegar ekki uppfyllt. Næst talar
hann því um endurgreiðsluhlut-
fallið, sem mun vera 80-90%, en
bendir á að af almannafé renni
mun meira til sjóðsins en í fyrstu
virðist sökum þess að ekki sé tek-
ið tillit til skatta. Og eftir að hafa
sýnt fram á hvernig þjóðin myndi
tapa á námslánum sem alfarið
væru fjármögnuð með lánsfé (?)
kemur þessi makalausa buna:
„Svipaða sögu er að segja væru
námslánin algerlega fjármögnuð
af skattfé. Væri það fé ekki notað
í vaxtalaus námslán hefði mátt
setja það í fyrirtæki, sem skilaði
arði, lána það með vöxtum, t.d. í
gegnum húsnæðiskerfið eða, sem
ef til vill er nærtækast, draga úr
lántökum ríkisins. Þannig kosta
námslánin þjóðfélagið meira fé
en beinlínis er lagt út til þeirra,
hvað sem líður fjármögnunar-
leiðinni og 100% endurgreiðslu-
hlutfall hrekkur ekki til að greiða
allan þann kostnað."
Þetta finnst Jóni Sigurðssyni
auðvitað alveg agalegt og telur að
svo sé einnig um félaga hans í
Alþýðuflokknum. Eða sjá menn
ekki að það er miklu skynsam-
legra að leggja almannafé í fyrir-
tæki sem myndu ávaxta það held-
ur en að vera að sóa því í þágu
einhverra bókaorma sem þjóð-
félagið stórtapar á?
En við íslendingar erum
heppnir að eiga góða að. Jón Sig-
urðsson hefur auðvitað fundið
lausnina á þessu vandamáli og
hún felst í að setja vexti á náms-
lánin þannig að þjóðfélagið hætti
að tapa svona mikið á þessum
sérvitringum. Síðan fær hann lán-
aða hugmyndina um „þakið“ en
snýr henni við þannig að nú eiga
vextir að vera á öllum námslán-
um upp að ákveðnu marki en
þegar menn hafa farið yfir það þá
skulu lánin verða vaxtalaus, ja
gott ef þau verða ekki hreinir
styrkir. Jón skreytir síðan þessa
dæmafáu ritgerð sína með alls
kyns slagorðum um að ekki megi
leggja stein í götu námsmanna,
miða ætti að sem mestu valfrelsi
til náms og sem mestrar fjöl-
breytni í menntun þjóðarinnar,
góð menntun sé sameiginlegt
hagsmunamál þjóðarinnar o.s.frv.
Eins og lesendur þessarar
greinar hefur e.t.v. grunað er ég
algerlega ósammála þessari teg-
und „jafnaðarmennsku" og ég
fullyrði að svo er einnig með
þorra annarra íslenskra náms-
manna, en þeir eru jú nokkrir.
Einhverjir hefðu kannski haldið
að tillöguflutningi um LÍN yrði
hagað í einhverju samræmi við
óskir námsmanna en því er
greinilega ekki til að dreifa á
þessum bænum.
an ágreining á ýmsum sviðum
hefur jafnan verið nokkur sam-
staða um það meðal íslendinga
að láta ekki markaðslögmálin ná
yfir viss svið opinberrar þjón-
ustu. Má þar nefna löggæslu,
heilsugæslu og menntun. Menn
hafa fram til þessa verið sammála
um að góð menntun væri það
dýrmætasta sem þjóðin gæti eign-
ast og íslendingar hafa gjarnan
sagt frá því með nokkru stolti að
menntun hér sé bæði meiri og al-
mennari en víða annars staðar
gerist. Menntun er ekki unnt að
meta til fjár en ef það væri hægt
þá er ég hræddur um að „tapið“
sem þjóðfélagið verður fyrir
vegna námslánanna yrði bætt og
gott betur. Allir hljóta að sjá að
menntun er veigamikill þáttur í
öllum framförum, öllum tækni-
nýjungum og allri velmegun. Til
að sýna fram á gildi hennar má
m.a. benda á að sérfræðingar eru
almennt sammála um að megin-
vandi vanþróaðra ríkja felist í
vankunnáttu og menntunar-
skorti. Þetta vita menn og um
þetta hefur aldrei verið deilt.
Af þessum sökum er nauðsyn-
legt að leggjast gegn hugmyndum
Jóns Sigurðssonar. Nái þær fram
að ganga sér fjöldi námsmanna
sæng sína útbreidda. Námsmenn
hafa þurft að þola óréttláta
skerðingu námslána þannig að í
dag vantar milli 5000 og 6000 kr.
á mánuði upp á að námslánin nái
lágmarkslaunum (sem flestir eru
þó sammála um að ekki sé unnt
að lifa af), þökk sé Sverri Her-
mannssyni. Og nú hafa náms-
menn eignast annan óvin. Menn
geta ímyndað sér aðstæður
manns sem hefur lokið 5-6 ára
háskólanámi, ef ekki meira, og
stendur uppi með byrði verð-
tryggðra námslána með vöxtum
og lætur sig jafnframt dreyma um
að kaupa sér íbúð. Menn geta
líka reynt að sjá það fyrir sér
hvernig slíkt kerfi myndi ýta und-
ir jafnrétti til náms, hvað þá fjöl-
breytni í menntun. Þeir efna-
minni hefðu litla möguleika til
framhaldsmenntunar og hætt er
við að námsmenn myndu þá ein-
blína á „peningafögin“ svoköll-
uðu þar sem framtíðin yrði held-
ur dökkleit í öðrum fögum.
Ég efast ekki um að Jón Sig-
urðsson sé betur að sér í hagfræði
en margur maðurinn. En það er
einfaldlega ekki mergurinn
málsins. Aðalatriðið er að lána-
mál og menntun má alls ekki
meta út frá svona hugmynda-
fræði. Kostnaður þjóðfélagsins
vegna námslána er hlægilegur
miðað við ágóðann sem af þeim
hlýst. Og sá ágóði kemur til með
að minnka til muna ef hugmyndir
af þessu taginu ráða ferðinni.
Það skýtur skökku við að slík-
ar tillögur skuli koma frá flokki
sem kennir sig við jöfnuð.
Reyndar hef ég rökstuddan grun
um að Jón Sigurðsson hafi alls
ekki talað fyrir munn félaga sinna
í Alþýðuflokknum á fundinum
með námsmönnum. Ég trúi því
heldur ekki fyrr en ég tek á því
að það sé stefna Alþýðuflokksins
að skerða á þennan hátt jafnrétti
til náms. Og ég trúi því heldur
ekki að Alþýðuflokkurinn ætli á
þennan hátt að hunsa álit þús-
unda íslenskra námsmanna. Ef
svo reynist hins vegar vera þá
verður Alþýðuflokkurinn ekki
raunverulegur valkostur fyrir
íslenska námsmenn í kosningun-
um 25. apríl nk.
Jón Haukur Brynjólfsson.
Nokkur viðbót við grein Jóns
Hauks Brynjólfssonar um
námslánin frá Árna Gunnars-
syni:
Alþýðuflokkurinn hefur ávallt
litið á það, sem eitt af grundvall-
aratriðum íslenskrar mennta-
stefnu, að allir eigi jafnan rétt til
náms, án tillits til fjárhags eða
búsetu. Þetta hefur verið stefna
Alþýðuflokksins í marga áratugi,
enda menntun ein arðbærasta
fjárfesting hvers samfélags.
Það er ljóst, að Lánasjóður
íslenskra námsmanna hefur átt
við verulega fjárhagsörðugleika
að stríða, og á þessari stundu
verður ekki séð hvernig fjárþörf
hans verður mætt í náinni
framtíð. Falleg orð í kosninga-
baráttu leysa ekki vandann.
Ég lít svo á, að stefna Alþýðu-
flokksins í lánasjóðsmálinu sé
þessi:
1. Fylgt verði þeirri grundvallar-
stefnu, að allir eigi jafnan rétt
til náms í raun.
2. Tekið verði tillit til fjölskyldu-
stærðar, og að námslán verði
framfærslulán. Þau tryggi, að
námsmenn þurfi ekki að taka
dýr bankalán til að ná endum
saman.
3. Nú er endurgreiðsluhlutfall
lána 3,75% af útsvarsstofni,
sem jafngildir því, að
námsmenn, sem ekki lenda í
hátekjuhópum að námi loknu,
endurgreiða á endurgreiðslu-
tíma um það bil 40% af heild-
arláni. í þessum tilvikum má
því segja, að lánin séu ekki
„verðtryggð“.
4. Alþýðuflokkurinn vill kanna
þann möguleika, að lækka
endurgreiðsluhlutfallið í 3%
af útsvarsstofni, sem léttir
greiðslur verulega hjá náms-
mönnum, sem fara út á
almennan launamarkað að
námi loknu.
5. Alþýðuflokksmenn hafa rætt
um það, að námslán skuli bera
lægstu vexti, eða 1%, sem eru
almennir vextir á félagslega
sviðinu. Þessi tillaga er borin
fram til að reyna að tryggja
það, að Lánasjóðurinn rýrni
ekki svo, að hann verði gjald-
þrota og engum til gagns í
nánustu framtíð. - Ef aðrar
tillögur Alþýðuflokksins í
lánasjóðsmálum næðu fram
að ganga, myndu þessir vextir
ekki þyngja greiðslubyrði
námsmanna.
6. Alþýðuflokkurinn hefur lagt
til, að námsmenn fái tvöfaldan
persónuafslátt á fyrsta ári að
námi loknu, svo staðgreið-
slukerfi skatta lendi ekki á
þeim af fullum þunga þegar á
fyrstu mánuðum í starfi að
námi loknu.
Við Jón Hauk og aðra náms-
menn vil ég segja þetta: Alþýð-
uflokkurinn mun aldrei eiga aðild
að því að íþyngja námsmönnum
með breytingum á lánareglum
Lánasjóðs. Slíkt brýtur í bága við
grundvallarhugsjónir jafnaðar-
stefnunnar og þá meginstefnu í
lánamálum, sem flokkurinn hef-
ur fylgt á undanförnum árum.
Árni Gunnarsson.
„Stjórnmálamenn reyna yfirleitt
að forðast erfið mál til að styggja ekki
kjósendur á þessum viðkvæma tíma“
Þrátt fyrir hugmyndafræðileg-
,Kostnaður þjóðfélagsins vegna námslána
er hlægilegur miðað við ágóðann
sem af þeim hlýst“
Jafn réttur til
náms í RAUN!