Alþýðumaðurinn - 21.12.1987, Blaðsíða 10

10 - ALÞÝÐUMAÐURINN
ALm&ttAo&fóWN ■■ ■>. •;
Steindór Steindórsson:
M sem aern áttí
s
Utvarpserindi um virkjunarframkvæmdir við Laxá í S.-Þingeyjarsýslu
Fyrir allmörgum árum gaf erlendur rithöfundur út
bók um ísland, sem hann kallaði þar land andstæðn-
anna. Naumast verður því móti mælt að hann hafi þar
komist vel að orði. Land vort er fullt andstæðna, og
þjóðin dregur dám af náttúru þess. Vér erum ósam-
þykkir um margt, oft hina sjálfsögðustu hluti, og í
deilum vorum eigum vér löngum erfitt með að setja
oss inn í hugsunarhátt andstæðingsins, og jafnvel
skapa oss stundum forsendur fyrir því, sem vér viljum
andmæla eða hrekja. Petta er mannleg náttúra, þótt
hún stundum komi sér illa og geti oft valdið tjóni.
Sumar það, sem nú er að kveðja, hefir verið sumar
andstæðnanna. Hefir þar skipt í tvö ólík horn um við-
mót þess við landsmenn eftir því hvar þeir eru búsett-
ir. Við oss hér nyrðra hefir sólin brosað og vér notið
einstakrar veðurblíðu, en um suður- og vesturhluta
landsins verið sífelldur rosi og regn, svo að til stór-
vandræða horfir, svo að ekki sé dýpra tekið í árinni.
En á sama tíma og bændurnir syðra hafa barist von-
lítilli baráttu við ótíðina og horft á heyfeng sinn ónýt-
ast eða orðið að gefast upp við að losa stráin af jörð-
inni, hafa nokkrir stéttarbræður þeirra hér norður í
landi skorið upp herör til að tálma framkvæmdir við
virkjun Laxár. Hefir Qölmiðlunartækjum landsins ver-
ið beitt í þeim áróðri bæði í sjónvarpi, útvarpi og
blöðum.
Það mun því ekki geta talist baggamunur í málflutn-
ingi, þótt ég verji þessum mínútum til að gera hlýð-
endum útvarps grein fyrir sjónarmiðum okkar, sem
fara með stjórn Laxárvirkjunar, því að mátt hefir
skilja á ýmsu því, sem rætt hefir verið um málið, þótt
ekki hafi verið sagt berum orðum, að við værum fyrir-
hyggjulausir gapuxar, sem ekki skirrðust við að
stofna heilum byggðarhlutum í voða af blindum hags-
munasjónarmiðum, jafnvel fárra manna.
Það er eðlilegt að sjónarmið manna séu ólík, en
samt hefir mig furðað á málflutningi margra, sem hér
hafa kvatt sér hljóðs, þar sem í þeim hópi eru víðsýnir
menn, greindir og góðviljaðir, en virðast þó hafa van-
rækt að kynna sér ýmis grundvallaratriði hinna fyrir-
huguðu framkvæmda.
Ekki verður um það deilt að ein helsta auðlind
landsins er vatnsorkan og framtíð þjóðarinnar hvílir
að verulegu leyti á, að oss takist að beisla þessa orku
á sem hagkvæmastan og ódýrastan hátt.
Margt er rætt um þá þróun hversu fólkið flyst til
Faxaflóasvæðisins, og bera menn ugg í brjósti gegn
henni og vilja heija aðgerðir til jafnvægis í byggð
landsins. Stærsta þéttbýli utan Reykjavíkur er við
Eyjafjörð, þá er og verulegt þéttbýli á Húsavík, vísir
þess að myndast við Mývatn og ef sfldin skyldi hverfa
á fyrri slóðir, þá má vænta mikils vaxtar á Raufarhöfn
og Þórshöfn. Og þó hér séu einungis nefndir þéttbýlis-
staðirnir sjálfir er jafnljóst að þeir eru og verða meg-
instoð blómlegs búskapar í nálægum sveitum. Veitu-
svæði Laxárvirkjunar er þannig álitlegasta þéttbýlis-
svæði landsins utan Reykjavíkursvæðisins. En lífs-
spursmál þessa svæðis er nægileg raforka og hér sem
annars staðar er það höfuðatiðið að hún fáist sem
ódýrust og tryggust. Nú þegar er orkuskortur á svæð-
inu, en ónóg og dýr orka mundi i framtíðinni verða sá
ijötur á þróun þessa landshluta að þar yrði stöðnun
og afturför og stefna þar að brottflutningi fólks og auðn
í stað fólksfjölgunar og blómlegs atvinnulífs, og orku-
skorti um austanvert Norðurland.
Allt frá því lokið var núverandi Laxárvirkjun hefir
stjórn fyrirtækisins í samráði við stjórnvöld landsins
unnið sleitulaust að rannsóknum á því, hversu þess-
ari þörf yrði fullnægt á sem hagkvæmastan hátt. Eg vil
skjóta því hér inn, ef einhverjir, sem mig jafnvel
grunar, vildu gera þetta að flokkspólitísku máli, að í
stjórn Laxárvirkjunar eru menn úr öllum stjórnmála-
flokkum, og með harla ólík sjónarmið á mörgum
málum, en um þetta atriði hefir aldrei verið ágrein-
ingur, heldur hin nánasta samvinna og samkomulag.
Til undirbúningsrannsókna hafa ráðist færustu
sérfræðingar landsins og hafa þeir haft samráð við
bæði erlenda og innlenda menn og stofnanir um ein-
stök atriði þar sem heppilegast þótti.
Eftir að hafa kannað alla þá möguleika, sem til
greina gátu komið á orkuveitusvæði Laxár, varð það
ljóst að hin fyrirhugaða og umdeilda Gljúfurversvirkj-
un var lang hagstæðasta framkvæmdin, sem full-
nægði þeim meginskilyrðum að skila tiltölulega ódýrri
orku og vera örugg í rekstri. En því verður ekki neitað
að núverandi Laxárvirkjun hefir átt við mikinn vanda
að stríða vegna rennslistruflana í Laxá í Laxárdal af
völdum grunnstinguls og kraps. Er ekki ofmælt að
hver dagur, sem rennsli truflast, og það hefir gerst
nær á hverjum vetri, veldur margra milljóna króna
tjóni beint og óbeint í tapi vinnulauna og rýrnun
framleiðslu á orkuveitusvæðinu, og fer það vitanlega
vaxandi eftir því sem iðnaður eykst. Er þá sleppt öll-
um þeim óþægindum, sem orkuþurrðin veldur heim-
ilum og einstaklingum. En framkvæmd Gljúfurvers-
virkjunar er öruggasta og e.t.v. eina örugga ráðið til
að koma í veg fyrir slík óhöpp.
Þá vil ég stuttlega lýsa hinum fyrirhuguðu fram-
kvæmdum.
Ráðgert er að reisa stíflu efst í Laxárgljúfri þar sem
elsta inntaksstífla Laxárvirkjunar er nú. Verður hún
jarðstífla, 57 m há. En slíkar stíflur eru nú af verk-
fræðingum taldar traustastar. Með stíflu þessari fæst
84 m fallhæð til virkjunar. Ofan við hana myndast um
15 km langt lón í Laxárdal, sem verður vatnsmiðlun.
Aðfærslugöng stöðvarhúss og húsið sjálft verða neð-
anjarðar, sprengd í bergið austan gljúfursins.
Þá er ætlunin að síðustu að veita meðalrennsli
Suðurár 16 m Vsek. til Laxár til aflsaukningar. Að því
loknu og með fullnýttum vélakosti mun virkjunin gefa
54 MW.
Ekki er ætlunin að þetta verði framkvæmt í einu
lagi, heldur í áföngum, sem hér segir:
1. áfangi, gerðir vatnsvegir og stöðvarhús.
2. áfangi, gerður fyrri hluti stíflu og verði honum
lokið 1978.
3. áfangi, stíflan fullgerð 1984.
4. áfangi, lokið að setja allar aflvélar 1988.
5. áfangi, Suðurárveita gerð 1990.
Eins og vænta mátti, hafa fram komið ýmsar
athugasemdir og nú síðast mótmæli gegn þessum
framkvæmdum. Hefir jafnvel verið látið í það skína,
að mjög væri hrapað að þessum áætlunum og hér
lægju ekki fyrir aðrar rannsóknir en skrifstofumanna
og reikningar verkfræðinga. Sannleikur þess máls er
sá að um árabil hefir verið unnið að rannsóknum á
staðnum og síðan 1964 hefi nefnd sérfróðra manna
unnið að rannsóknum þess, hverjar breytingar og
hugsanleg spjöll leiddi af framkvæmdum þessum.
Hefir í því skyni verið kannað: Jarðfræði svæðisins,
vatnsrennsli, ísmyndanir og annað það, sem til greina
getur komið. Hefir ekkert enn komið fram í andmæl-
um, sem athygli hafði ekki áður beinst að bæði af
verkfræðingum og rannsóknarnefndinni, og þótt ekki
sé fullgengið frá öllum rannsóknum, hefir ekkert
komið fram sem bendi til þess að réttlætanlegt sé að
hætt verði við fyrirhugaðar framkvæmdir.
Annars er það enn ríkt í fari vor íslendinga, að van-
treysta útreikningum og vísindalegum rannsóknum.
Er það vafalaust afleiðing þess hve stutt er síðan vér
höfðum nokkuð við að styðjast annað en brjóstvitið
eitt og framkvæmdir sem unnar voru, voru gerðar án
verulegs undirbúnings og áætlana með litlum og
lélegum tækjum. Ég ætla ekki að halda uppi sérstakri
vörn fyrir verkfræðinga vora. Það geta þeir sjálfir. En
hitt er kunnugt að íslenskir verkfræðingar standa er-
lendum stéttarbræðrum sínum fyllilega á sporði, enda
eftirsóttir til starfa víða um lönd. Og hvar væri komið
framförum í heiminum, ef ekki hefði notið vísinda-
legra rannsókna og útreikninga og framkvæmdir ver-
ið stöðvaðar á þeim fullyrðingum manna er lítt þekktu
Steindór Steindórsson.
til, að skakkt væri reiknað og verkið óframkvæman-
legt. Skyldu menn vera búnir að lenda á tunglinu ef
undirbúningsrannsóknir hefðu verið stöðvaðar af því
að nokkrar þúsundir manna hefðu haldið því fram að
reikningarnir væru skakkir og áætlanir út í bláinn
gerðar. Og þótt Gljúfurversvirkjun sé smá vaxin,
byggjast allar áætlanir hennar á þekkingu og kunn-
áttu á þeim atriðum, er framkvæmdina snerta, en
ekki tilgátum eða happa- og glappastefnu.
Ég skal nú stuttlega ræða helstu atriðin, sem mót-
mælt hefir verið.
1. Suðurárveitan. Ætlunin er að veita meðalrennsli
Suðurár 16 mVsek. í Kráká, og alls ekki méira vatns-
magni, þar eð öll Suðurárflóð yrðu látin fara framhjá
stíflunni í farveg hennar sjálfrar. Því hefir verið haldið
fram með þessu verði Kráká hleypt í Mývatn og það
ónýtt af aurburði hennar. Aldrei hefir komið tii tals að
Kráká eða Suðurá yrði veitt í Mývatn. Það mundi
standa ósnortið af þessum framkvæmdum eins og
það er nú. Hins vegar verður farvegur Krákár, ef
hann verður notaður, lagaður svo til, að þá verður girt
fyrir rennsli hennar í Grænavatn og Mývatn, þar sem
hún oft fellur nú í vetrarflóðum, og mun gera í enn
ríkara mæli í framtíðinni, ef ekkert verður að henni
gert. Suðurárveita og lögun á farvegi Krákár mun
þannig verða til verndar Mývatni og engjalöndum
sunnan vatnsins en ekki eyðileggingar. Ef önnur leið
jafngóð Krákár leiðinni skyldi finnast, verður hún
farin.
Verulegur hluti af sandburði Krákár stafar af fok-
sandi, enda liggja afréttarlönd á vatnasvæði hennar
mjög undir skemmdum af uppblæstri. Með sand-
græðslu þar Tun unnt að draga mjög úr sandhætt-
unni. En aukið vatnsmagn árinnar, sprenging á
hraunhöftum í farvegi hennar veldur því að farvegur-
inn dýpkar og hún skilar aurburðinum fram í Laxá og
Laxárlón, en leitar ekki á lönd Mývetninga.
Talið er að Laxárlón geti tekið á móti aurburði
Krákár um þúsundir ára.
2. Laxárdalur. Ekki fer hjá því, að þar verði um
stórbreytingar að ræða, þar sem 15 km langt lón
myndast í dalnum. Alls mun það snerta 8 jarðir. Á
tveimur þeirra mun vafasamt að byggð haldist í fram-
tíðinni þótt ekkert verði þar að gert. Átveimur jörðum
munu mannvirki spillast svo að þær verði ekki byggi-
legar, en með nýræktun lands mun byggð geta haldist
á hinum ef óskað er, því að þar verða mannvirki
ósnortin, en ræktanlegt land fyrir hendi í stað þess,
sem hverfur undir vatn.
Það er því ekki um neina stórfellda byggðarauðn að
ræða, þótt það vitanlega verði aldrei sársaukalaust ef
byggð ból eyðast. En þeir Laxdælingar hafa sýnt full-
an skilning á þessum málum.
Talað er um að fegurð dalsins verði spillt með þess-
um aðgerðum. Slíkt er smekksatriði. Spegiltær vötn
hafa löngum þótt prýði hverrar sveitar. Og heyrt hefi
ég menn telja að dalurinn mundi fríkka en ekki ljókka
við þá breytingu, um það skal ég ekki dæma. Hitt er
víst að í hinu fyrirhugaða lóni ofanverðu munu þegar
verða nokkrir hólmar og með tímanum munu koma
fram óshólmar og starengjar við innri hluta vatnsins.