Alþýðumaðurinn - 28.04.1988, Page 6

6 - ALÞÝÐUMAÐURINN
.'.íAr,.. V
Arni Gunnarsson:
Vextir og verðbólga
Fyrir nokkru urðu miklar
umrœður á Alþingi um
vaxtamál. Þá rœddi Ami
Gunnarsson, alþingismaður,
um áhrifvaxta á verðbólguna
og ýmsa þœtti peningamál-
anna. Helstu atriðin úr rœðu
hans fara hér á eftir.
Allt frá þingbyrjun hef ég leyft
mér, hér á hinu háa Alþingi, að
vekja athygli á því sem ég hef
kallað mjög alvarlega þróun
vaxtamála hér á landi. Um vext-
ina hefur orðið nokkur umræða
hér á þingi og ég tel þá umræðu,
sem nú er að hefjast um frum-
varp Eggerts Haukdal af hinu
góða.
Ég vil taka það fram þegar í
upphafi að innan þingflokks
Aiþfl. hefur orðið talsverð
umræða um þessi vaxtamál og
því er ekkert að leyna, að innan
þingflokksins hafa verið skiptar
skoðanir um vaxtamálin.
Vextir og
verðbólga
Ég hef tn.a. bent á það, að í
öllum umræðum hagfræðinga og
viðskiptafræðinga, og manna sem
fróðir eru um peningamálaþró-
unina, bólar sáralítið á því, að
menn ræði hver áhrif háir vextir
hafa á verðbólgu. Menn hafa
snúið sér út úr þessari umræðu á
ýmsan hátt, talað um vexti sem
tæki til að stjórna fjármagnseft-
irspurn. Þó hefur komið í ljós, að
þrátt fyrir geysiháa vexti og vexti
sem eru miklu hærri en viðgeng-
ist í okar helstu viðskiptalöndum,
hefur eftirspurn eftir fjármagni á
íslandi sáralítið eða ekkert
minnkað. Eftirspurnin er mjög
svipuð og hún var þegar vextir
voru helmingur af því sem þeir
eru núna.
Ég vil í þessu sambandi benda
á, að þeir háu vextir sem við
búum við eru tvímælalaust verð-
bólguhvati, og fyrir því eru
afskaplega einfaldar ástæður.
Við skulum líta á þá þenslu, sem
hefur átt sér stað á höfuðborgar-
svæðinu á síðustu mánuðum og
misserum, m.a. í smíði verslana-
húsa og húsnæðis fyrir hvers kon-
ar viðskipta- og þjónustufyrir-
tæki. Þeir sem hafa tök á því að
setja fjármagnskostnað, og þar
með vaxtakostnað, út í verðlag-
ið, gera það. Þeir, sem fara út í
fjárfestingar umfram raunveru-
lega getu, sem hefur gerst æðioft,
og mörg dæmi eru um, setja
aukna greiðslubyrði út í verðlag.
Við getum litið á þær stóru versl-
anahallir, sem hafa risið á
Reykjavíkursvæðinu að undan-
förnu og spurt: Hve stóran hluta
af frammkvæmdafé hafa eigend-
ur tekið að láni, hver er vaxta-
byrðin, hver er greiðslubyrðin
yfir höfuð, og hvert ætla þessir
menn að sækja þá fjármuni, sem
fyrirtækin eiga ekki til að greiða
með vexti og afborganir af
lánum? Þeir sækja þessa peninga
í verðið á vörunni sem þeir selja,
í verðið á þjónustunni sem þeir
selja.
Landsbyggðin
Þetta finnst mér einn alvarlegasti
þátturinn í þessari vaxtaþróun,
fyrir utan þau áhrif, sem nú eru
að koma í ljós hjá fyrirtækjum
víða úti á landsbyggðinni. Ég
spái því, að innan fárra mánaða,
ef haldið verður óbreyttri stefnu,
eigum við eftir að horfa upp á
mjög alvarlega hluti gerast víða á
landsbyggðinni. Ég get nefnt sem
dæmi þróun á Húsavík, sem hef-
ur komið mönnum býsna mikið á
óvart. Þar eru fyrirtæki að leggja
upp laupana.
Ég segi það sem mína skoðun,
að menn vita raunverulega ekki
hvað er framundan í þessum
efnum. Ég hygg að þessi staða sé
uppi í miklu fleiri byggðarlögum
en í því kjördæmi, sem ég reyni
að þjóna. Ég held að þetta eigi
sér stað hringinn í kringum
landið.
Hóflegir vextir
Ég vil í þessu máli taka fyrir
nokkur atriði. Þegar komið var á
verðtryggingu fjárskuldbindinga,
sem var m.a. gert fyrir atbeina
Alþfl. og sem er eðlileg ráðstöf-
un, var ævinlega talað um það
sem hét hóflegir raunvextir ofan
á verðtryggingu. Þegar menn
ræddu hóflega raunvexti voru
þeir að tala um vexti á bilinu 2,5
upp í 4%. Nú skulum við velta
fyrir okkur: Hvers vegna hefur
þessi gífurlega hækkun vaxta
orðið? Ástæðan er mjög einföld.
Við höfðum farið af stað með
markaðskerfi á miklum hraða og
kannski án þess að undirbúa okk-
ur nægilega vel; hefðum átt að
fara hægar í sakirnar.
í þessu markaðskerfi hefur
orðið til þríeinn þurs, sem keppt
hefur um sparifé landsmanna,
um þá fjármuni, sem í framboði
eru á peningamarkaði hér. í
fyrsta lagi er það ríkissjóður
íslands sem hefur tilhneigingu til
þess að afla lánsfjár innanlands,
og hefur gert það með því að
bjóða tiltölulega háa vexti sem
eru núna um 8]A af hundraði. í
öðru lagi er það bankakerfið sem
keppir um fjármuni fólksins í
landinu og býður háa vexti af
ýmsu tagi. í þriðja lagi er það
verðbréfamarkaðurinn, sem hef-
ur fengið að starfa hér nánast
alveg stjórnlaust, og hefur ekki
verið bundinn af lögum eða regl-
um af neinu tagi. Hann hefur
hvorki þurft að hlíta bindiskyldu,
upplýsingaskyldu, skráningar-
skyldu eða neinu sem verðbréfa-
markaður erlendis verður að fara
eftir.
Átökin um fjármunina í þjóð-
félaginu hafa orðið geysileg.
Þessir þrír aðilar hafa boðið upp
vextina hvor fyrir öðrum og eru
allir jafnsekir. Ég hygg að eins og
staðan er nú, sé þessi peninga-
markaður kominn í vítahring,
kominn í blindgötu sem ekki er
greið leið út úr. Menn hafa jafn-
vel gengið svo langt að segja, að
eina leiðin til að lækka vexti með
raunhæfum aðgerðum, sé sú, að
heimila erlendum bönkum að
hefja starfsemi hér og bjóða fram
fjármagn með tiltölulega lágum
vöxtum til að neyða niður vaxta-
stigið hér innanlands. Ég hygg,
að ef að menn vilja stíga mark-
aðsskrefið til fulls, sé þetta í raun
og veru ekkert vitlaus leið. Og
þegar menn fara að fjalla um
hvernig unnt sé að lækka vaxta-
stigið finna menn enga auðsæja
og þægilega lausn. Það er stað-
reynd þessa máls.
Auðvitað hefur Seðlabankinn í
lögum heimild til að setja þak á
vexti, en hann hefur ekki notað
þessa heimild. Hann hefur ekki
verið hvattur til að nota hana, en
ég hygg að það kunni að vera í
athugun um þessar mundir, hvort
ekki sé orðið tímabært að bregða
einhverjum skildi fyrir þessar
miklu vaxtahækkanir.
Ég bendi á það, að hækkun
vaxta frá 1. des. 1986, þegar aug-
lýstir meðalvextir Seðlabankans
voru 16,4%, og fram til 1. des. á
síðasta ári, 1987, er þeir voru
orðnir 35%, er tæplega 114%. Ég
fæ ekki skilið hvaða tilgangi það
þjónar eðli málsins samkvæmt að
hafa vaxtastigið svona hátt á
meðan við getum með verð-
tryggðum sparireikningum tryggt
almenningi í landinu, að sparifé
þess rýrni ekki með hóflegum
raunvöxtum. Auðvitað er sann-
leikurinn sá að við ráðum ekki
lengur við þróun peningamark-
aðarins. Stjórnvöld hafa tiltölu-
lega fá tæki til að grípa inn í þá
þróun sem hefur verið að eiga sér
stað, einfaldlega vegna þess að
ríkisvaldið og Alþingi hefur
afsalað sér réttinum með því að
samþykkja markaðskerfið eins
og það starfar núna, afsala sér
réttinum til að grípa inn í atburða-
ráðsina. Og ég hygg að vopnin
sem til eru til að berja á þessari
vaxtaþróun séu tiltölulega fá.
Dráttarvextir
í öðru lagi um háa vexti langar
mig að nefna að dráttarvextir eru
núna orðnir 4,30% á mánuði sem
gerir 50% vexti á ári. Þessir vext-
ir hvíla jafnt á skattskuldum
almennings, sem fallnar eru í ein-
dagá, og á gjaldföllum víxlum og
verðbréfum, sem f bönkum og
öðrum stofnunum eru. Fyrir utan
þetta viðgangast miklu hærri
vextir í þjóðfélaginu eins og á
hinum gráa markaði, þar sem
vextir fara yfir 100%. Ég er ekki
að bölsótast yfir háum vöxtum til
að gera hlut sparifjáreigenda lak-
ari, alls ekki. Það sem ég er að
reyna að benda á er, að þörfin
fyrir þetta háa vaxtastig er ekki
fyrir hendi. Hún hefur orðið
þessi af að peningamarkaðurinn í
landinu hefur verið látinn óáreitt-
ur í þeirri þróun, sem hér hefur
orðið á allra síðustu árum.
Það sem gerir þetta dæmi
kannski enn lakara og verra, er
hin mikla hækkun, sem orðið
hefur á lánskjaravísitölunni, og
gerir almennum skuldurum enn
þá erfiðara um vik að greiða
skuldir sínar og að standa í
skilum; einfaldlega vegna þess að
laun í landinu eru ekki vísitölu-
bundin, en fjárskuldbindingarnar
eru það.
Um þessi mánaðamót hækkaði
lánskjaravísitalan um 2,35%.
Hún hafði áður hækkað um 5%
yfir tveggja mánaða tímabil. Fólk
sér á greiðsluseðlum frá bönkum
þegar það greiðir af skuldabréfa-
lánum, að eftirstöðvarnar lækka
ekki, þær fara nú stöðugt hækk-
andi. Vonleysið, sem grípur um
sig, þekkja allir, sem hafa orðið
að reyna að greiða götu þess
fólks, sem er komið í öngstræti,
fyllist angist vegna þess að það
sér engan árangur af því að
greiða af skuldunum sínum.
Þetta er alveg skelfilegt ástand
sem nær engri átt. Þetta bætist
ofan á háu vextina og gerir
greiðsluget fólksins að engu.
Þetta er líka eignaupptaka.
Að stela
Við töluðum um það á sínum
tíma, þegar lán voru ekki
verðtryggð, að við hefðum stolið
sparifé gamla fólksins, sú
kynslóð, sem þá var að reisa sér
þak yfir höfuðið. En hvað er að
gerast núna? Nú hugg ég að við
höfum snúið þessu dæmi við. Við
erum að stela peningum frá þeirri
kynslóð, sem er að reyna að
koma sér upp þaki yfir höfuðið,
og verður til þess að taka á sig
umtalsverðar fjárskuldbindingar.
Þessi eignaupptaka er kannski
háskalegust úti á landsbyggðinni
þar sem eignir eru í lágu verði, en
fólk er með tiltölulega há lán, og
er í mörgum tilvikum komið með
skuldirnar langt umfram það sem
brunabótamat eða fasteignamat
segir til um verðmæti húseignar-
innar eða íbúðarinnar.
Fjármagnstilfærsla
Ég vil líka nefna það, sem mér
finnst mjög alvarlegt mál og við
þurfum að huga mjög vandlega
að. Það er sú gífurlega fjár-
magnstilfærsla, sem hefur átt sér
stað í þjóðfélaginu, og blasir við
augum á hverjum einasta degi
hvert sem við lítum. Hverjir hafa
hagnast á þessari gífurlegu vaxta-
samkeppni þessara þriggja aðila,
sem ég gat um í upphafi? Það er
fólkið sem átti peninga fyrir.
Sumpart líka fullorðið fólk, sem
á sparifjárinnstæður og hefur get-
að notfært sér verðbréfamarkað-
inn, og harma ég það ekkert.
Hins vegar hef ég miklu meiri
áhyggjur af hinum stóru fjár-
magnseigendum, sem spila á
þennan markað eins og píanó,
hagnast um milljónir á milljónir
ofan, hafa umtalsverðar tekjur af
þessu, sem hinir skuldugu eru
ávallt að greiða; ekkert síður
fyrirtækin í landinu en einstakl-
ingar.
Ég hef áhyggjur af þessu vegna
þess, að ég hef lúmskan grun um
að hann stækki svo ört sá hópur,
sem nú á umtalsverða fjármuni,
að hann í raun gefi dauðann og
djöfulinn í hvernig fer fyrir hin-
um sem minna eiga. Og ef við
erum komin að þeim landamær-
um í þróunarsögu peningamála á
íslandi, að hann sé orðinn stærri
sá hópurinn, sem á verulega
fjármuni og ekki hefur áhyggjur
af minni hlutanum, sem illa geng-
ur í baráttunni á þessum fjár-
magnsmarkaði, erum við komin í
mjög alvarlega stöðu.
Norðlendingar ★ Norðlendingar ★ Norðlendingar

e OK A
,•. •, !> :<.»
FÉLAGS ÍSLENSKRA BÓKAÚTGEFENDA
Bókamarkaður á Akureyri
Markaðurinn er í mjög rúmgóðu húsnæði að Glerárgötu 36 (þar sem áður var Byggingavörudeild KEA).
Nýir titlar bætast við daglega. Fjöldi góðra bóka á 100 krónur og minna. Sími: 27699.
Opið alla daga frá kl. 13-19.
Heilu raðirnar af bókum á ótrúlega hagstæðu verði.
Stórar, litlar, þunnar, þykkar, sjaldséðar, sígildar, nýlegar og
gamlar bækur fyrir alla aldurshópa á gjafverði.
E
Greiðslukortaþjónusta.
V/SA