Samtíðin - 01.06.1934, Blaðsíða 22

S AMTIÐIN
Island hefir verið nefnt „land
elds og íss“. Hér eru jöklar víð-
áttumeiri og' stórvirkai-i en þeir
eru á meginlandi álfunnar, en
þekkingin á eðli og háttalagi ís-
lensku jöklanna er enn ekki að
sama skapi mikil. Og þó er það
vitað, að hjá þeim leynast ein-
kenni, sem annarsstaðar er ekki
að finna — einkenni, sem gætu
gefið skemtilegar og mikilsverðar
upplýsingar um þróun landsins
okkar, ef þeim væri gaumur gef-
inn og þau rannsökuð. — Ég á
hér við jökulhlaupin.
Áður en ég skýri frá nokkrum
athugunum, sem gerðar hafa ver-
ið á hinu nýafstaðna gosi í Vatna-
jökli, vil ég hér minnast nokkurra
manna, sem lagt hafa skerf
til jöklarannsóknanna íslensku.
Fyrsti maðurinn, sem fæst við
vísindalegar athuganir á háttum
skriðjökla hér á landi, sem um er
getið, er Þórður Þorkelsson Vída-
lín, skólameistari í Skálholti, árin
1687—1690. Hann skrifar um
athuganir sínar á latínu, en rit-
gerð hans var síðar snúið á
þýska tungu og þá fyrst prentuð
í Hamborg 1754. Kenningar Þórð-
ar eru í augum nútímamanna
hálfkátlegar, en ritgerðin er þó
stórmerk og ber vott um glögga
athugunargáfu. Eftir ferðir þeirra
Eggerts og Bjarna um landið og
með útgáfu Ferðabókarinnar í
Sorö 1772 fæst sæmileg hugmynd
um stærð og útbreiðslu íslenskra
jökla. Sveinn Pálsson, landlæknir,
18
rannsakar skriðjökla ogritarstór-
merka grein um athuganir sínar.
Þessi grein Sveins er enn óprent-
uð að mestu. Ilelland gaf þó
nokkurn kafla hennar út í
„Norsk Turistforenings Aarbog“
árið 1882. Ritgerðin heitir: For-
sög til en physisk, geograph-
isk og historisk Beskrivelse
over de islandske lsbjærge“.
Handritið er nú eign konunglega
bókasafnsins í Höfn. Sveinn skil-
ur fyrstur manna hreyfingar
skriðjöklanna og áhrif þeirra á
það land, sem þeir skríða yfir.
Hann lýsir myndun jökulsprungna,
og hann athugar lagaskiftingu
jökla. Kenningar Sveins Pálsson-
ar hafa í öllum aðalatriðum reynst
réttar. En hann er svo óheppinn
að rita á tungu, sem fáir skilja,
og því er honum ekki gaumur gef-
inn og öðrum síðar þakkað, það
sem honum með réttu ber. Björn
Gunnlögsson vann að vísu ekki
við jöklarannsóknir, en af korti
hans fékst í fyrsta sinni allgott
yfirlit um útbreiðslu jöklanna og
almenna landafræði öræfanna.
Landkort Björns er að ýmsu leyti
skilyrðið fyrir því, að Þorvaldur
Tlioroddsen fær áorkað jafnmiklu
og raun ber vitni um. Þorvaldi
eigum við að þakka manna niest
þá þekkingu, sem við nú höfum á
jöklum landsins. Ritverk hans á
íslensku eru svo kunn, að ég þarf
ekki að nefna þau hér. Þau þekk-
ir hvert mannsbarn. Loks má
ekki gleyma dr. Helga Péturss,