Samtíðin - 01.05.1943, Blaðsíða 19

SAMTlÐIN
15
BJÖRN SIGFÚSSON magister:
SAMHEITI TUNGUNNAR
[Höfundur þessarar greinar er Jijóð-
kunnur orðinn m. a. vegna islenzkukennslu
sinnar í útvarpinu. Hann er maður skarp-
gáfaður og lærður vel. Að undanförnu
hefur hann unnið að samningu íslenzkrar
samheitaorðabókar, sem telja má liið þarf-
asta verk. Þar sem hér er um algera nýj-
ung að ræða í orðabókarstarfsemi hér á
landi. hefur Samtíðin beðið B. S. að skýra
lesendum ritsins frá þessu starfi sínu, og
gerir hann það í eftirfarandi grein.J
|SLENZKAN
og náttúra
landsins eru svo
s k y 1 d a r, að
þekkja má livora
af annarri, þó að
hvorug verði
nokkurn tíma
þekkt til fullrar
hlítar. Eðli nátt-
úrunnar er sifelkl endurtekning
eldri lifsinvnda, líkt og sömu orð
hafa verið endurtekin óbreytt frá
landnámi, en þó er engin lífsmvnd-
in nákvæmlega eins og önnur og
engin setning þroskaðs höfundar
hugsuð nákvæmlega eins og setn-
ingar eldri höfunda. Eins og varð-
veizla fjölbreytninnar í gróðurríki
landsins er fyrirheit um þróun þess,
er varðveizla fjölhreyttrar tungu
fyrirheit uiii auðuga tungu og auð-
ugt hugsanalíf með þjóðinni.
Varðveizla fjölbreyttrar tungu,
ein af höfuðnauðsynjum 20. aldar,
er ekki fyrst og fremst komin und-
ir notkun fágætra orða, þótt
skemmtileg geti orðið hjá málhög-
um mönnum, heldur undir þvi að
riota ætíð rétt orð á réttum stað.
Þá munu fjölbreyini lífsins og marg'-
lyndi þjóðarinnar tryggja það, að
við þurfum og notum við mismun-
andi tækifæri allan orðaforða tung-
unnar.
Hjá menningarþjóðum Evrópu er
talið, að menntaður maður liafi
á hraðbergi 15—20 þús. orð móður-
málsins og skilji þó nokkru fleiri
á hók, en fákænn borgarlýður kunni
aðeins örfá hundruð orða. Alþýðu-
menning okkar hefur veill miklum
fjölda manna svipað vald á móður-
málinu og vel menntum mönnum
er ætlað erlendis. Og lýður með
fárra hundraða orðaforða skapast
Iiér vonandi aldrei, við því verður
að sporna með öllum ráðum. En
hin orðmarga tunga okkar, 200 þús.
orð að minnsta kosti, býður mönn-
um sem fyrr ótakmörkuð þroska-
skilyrði. íþróttamannatunga í and-
áns ríki hefur íslenzkan verið, síð-
an hún varð til.
Fullkomin orðabók tungunnar á
sögulegum grundvelli er eitt af því,
sem 20. öldin þarf að eignast og
g'efa næstu öldum. En áður en það
getur orðið, á að koma út orðabók
um samheiti tungunnar. Hlutverk
hennar er að létta mönnum að velja
orð sín.
Hvað eru samheiti? — Almennt
er áliti.ð, að það séu orð sömu merk-
Björn Sigfússon