Samtíðin - 01.12.1943, Blaðsíða 21

SAMTIÐIN
17
Björn Sigfússon: | TUNGAM 6.
Merkingar breytast í málleysu
STUNDUM BREYTA menn vilj-
andi merkingum. orða, leggja í
þau nýjan skilning, sem þeir þurfa á
að halda. Þannig var hvk. orðið síma,
sem þýddi band (eða varrsími, kjöl-
rák, hjá Snorra Sturlusyni) umbreytt
af Pálma Pálssyni 1896 í alkunna nú-
tíðarorðið sími, og hefur hreytingin
orðið að happi.
Stundum breyta menn merkingu
mannanafna þannig, að nafn, sem
táknaði karlmann, er síðar liaft á
stúlku, eða kvennanöfn eru sett á
drengi. Endingum er þá breytt um
leið og kyninu og stofni orðs breytt,
ef þurfa þykir. Þannig gera menn
ólafíu og Guðmundu úr nöfnum
Ólafs og Guðmundar, þólt betri væru
alger nafnaskipti: (Ólöf, Guðrún. En
úr Margrétarnafninu eru gerðir t. d.
Grétar eða Margrímur og úr Ivristín-
arnafni jafnvel Kristínus. Oft fer
þelta hlálega, þó að sjaldgæf séu
dæmi eins og það, sem varð eigi alls
fyrir löngu, að slúlka var skírð Ivlara
í þeirri ímyndun, að hún héti þá eftir
Kjartani, þau nöfn væru svo lík. í
sjálfu sér er ágætt að skíra stúlku
Eyþrúði Jódísi, því að það eru prýði-
leg nöfn og sérkennileg. En þegar
ég heyri, að í þeim nöfnum, eigi að
rúmast merking fjögurra nafna, Eg-
ils og Arnþrúðar, Jóhannesar og
Þórdísar, hætti ég að skilja, — mér
finnst slík merkingarbreyting ekki
geta tekizt og eiginlega aldrei hægl
að breyta merkingu og inntald karl-
mannsnafns í kvenmanns né öfugt.
— Þeir um það, sem vilja reyna
það, ef þeir búa ekki til ónefni með
þessum kynvillingartilraunum sín-
um. ónefni, sem þannig skapast, eru
lílt þolandi.
Merkingarbreytingar verða miklu
oftar ósjálfrátt, tíðast stig af stigi.
Orðið rolla, sem þýðir ýmist ær-
skjáta, bókfellsvafningur eða leið-
indaromsa, hlýtur að hafa breytt
merkingum þannig. Skrýtið er það,
að roiluskinn skuli jafnt geta þýtt
skinnið í fornu skjali, sem saman er
vafið, og rýra kind. En svo er, og
skjáta þýðir lika ýmist skinnpjötlu
eða rýra kind eða aðra rýra, lítils
metna veru. Merlcingartengsl ■ þessi
eru vitni um menningarsöguatriði,
sem almenningur man ekki lengur,
einkum á orðið rolla sér langa sögu.
Þegar Þórður kakali og Gissur Þor-
valdsson komu á konungsfund 1247,
lét Þórður lesa upp rollu langa, sem
hann hafði látið rita um skipti Hauk-
dæla og Sturlunga. Þá var rolla skjal,
en ekki romsa, þótt síðar yrði. Eins
er í Laurentíussögu, eftir 1300: „síra
Laurentíus kom til erkibiskups hald-
andi á einni rollu. Erkibiskupinn leit
á og lofaði letrið og mælti: „Les fyrir
oss það, er þú hefur diktað“.“ Rolla
er lökuorð, latínu rotula, vafning-
ur, ffr. róle, ensku roll, dönsku Rolle,
Hlutverk leikara voru sem sé letruð á
rollur, sem þeir lærðu þau af.
Á íslandi varð rollan rulla hjá