Samtíðin - 01.09.1944, Blaðsíða 17
SAMTlÐIN
13
vinnulífinu liafa þannig oft orðið
óhjákvæmileg, hefur orðið hugarfars-
breyting í þá átt, að vaxandi afskipti
eru einnig talin æskileg. ])ótt slíkum
knýjandi ástæðum, sem þeim að af-
stýra viðtækum vinnustöðvunum, sé
ekki til að dreifa. Opinbert eftirlit og
jafnvel opinber rekstur hefur rutt
sér til rúms á hverju sviði atvinnu-
lífsins á fætur öðru.
Hvers konar áhrif er nú líklegt, að
þessi aukni verkahringur löggjafar-
valdsins hafi á framtíð lýðræðisins?
Það er ekki nokkur vafi á því, að
þróun þessi er lýðræðinu mjög óliag-
stæð, svo óhagstæð, að ekki verður
annað séð, en að hún stofni tilveru
þess i alvarlega hættu. Málefni þau,
sem vegna vaxandi ihlutunar rikis-
valdsins af atvinnulífinu Iiafa sraám
saman orðið aðalviðfangsefni lög-
gjafarþinganna, eru þannig vaxin, að
erfitt er að leysa þau á lýðræðis-
grundvelli. Tökum l. d. kaupgjalds-
og verðlagsmál. Ef aðilar ekki annað
hvort ná samkomulagi sjálfir eða
beýgja sig af fúsum vilja undir úr-
skurð þeirra opinberu aðila, sem
málamiðlun er falin. er ekki nema
tvennt fyrir hendi: annaðhvort stöðv-
ast rekstur þjóðarbúsins, eða beita
verður lögreglu- eða hervaldi til þess
að fá aðila til þess að hlíta þeim kjör-
um, sem hið opinbera ákveður.
Akvarðanir um hagræn („ökono-
misk“) málefni, eru aðeins innan
þröngra takmarka til þess fallnar að
leysast á þingræðislegan hátt, og þar
sem hið opinbera hefur liafið af-
skipti af þessum má.lum, t. d. á þann
hátt að taka sjálft að sér einhvern
atvinnurekstur, eru venjulegar
ákvarðanir, er reksturinn snerta, ekki
teknar af þinginu, heldur af þar til
skipuðum embættismönnum, sem
fá eins konar einræðisvald í þessum
málum.
Dæmi úr stjórnmálasögu okkar
Islendinga myndi e. t. v. skýra nánar
það, sem hér hefiir verið sagt. Mönn-
um getur vart blandazt bugur um, að
lýðræðið var betur í „essi“ sínu fvrir
3—4 áratúgum, þegar landsmenn
skiptust i flokka um sambandsmálið,
heldur en nú, þegar dýrtíðar- og verð-
lagsmálin eru orðin aðaldeilumál
þingsins. Heimastjórnarmenn og
Sjálfstæðismenn háðu t. d. hatramm-
ar deilur á pólitískum vettvangi. En
hvorugum aðila datt í hug að beita
þeim vopnum í baráttunni, að skora
á fylgismenn sína að leggja niður
störf sín í þágu þjóðfélagsins, ef þeir
fengju ekki málum sinum fram-
gengt. Sama máli gegndi t. d. þegar
deilt var um kjördæmamálið, skipan
bæstaréttar o. s. frv.
Alll öðru máli gegnir nú, þegar
dýrtíðarmálin eru orðin efst á baugi.
Ef verkamenn fá ekki nógu hátt
kaup, útgerðarmenn og iðnrekendur
ekki nægan gróða og bændur ekki
nógu bátt afurðaverð, hótar Iiver að-
ilinn um sig að leggja niður störf sin
í þágu þjóðfélagsins. Ef í odda skerst,
virðast aðeins tveir kostir fyrir hendi,
hjól atvinnulífsins stöðvast með þar-
afleiðandi fjárliagsöngþveiti, eða
beita verður einræðislegum aðferð-
um til þess að koma því í gang.
Öllum ætti að vera ljóst, hver
hætta er hér á ferðum fyrir lýðræðið
og þingræðið. í framhaldsgrein verð-
ur nánar rædd sú spurning, seni