Samtíðin - 01.11.1950, Blaðsíða 20

16
SAMTÍÐIN
verk skapa, aðeins skipt í tvo megin-
flokka. ])á, sem hagnýta sér blekk-
ingarnar og hina, sem gengnir eru
blekkingunum á vald. 1 fyrri flokkn-
um eru háðfuglar, kaldvitrir spekúl-
antar, misskildir eða misheppnaðir
listamenn í hefndarhug, prakkarar
og fúskarar, og ekki ólíklegt, að sá
flokkur sé stórum fjölmennari en
margan grunar. Þeim er það öllum
sameiginlegt að notfæra sér til
fjár og frama áróðursslagorðin, sem
trúaðir áhangendur og aðdáendur
æpa jafnan framan í efasemdamenn
og hreinskilna gagnrýnendur: „Ah-
straktlist verður ekki skilin og því
ekki heldur dæmd; hún gerir ekki
grein fyrir neinu sérstöku, sýnir
ekki neitt sérstakt, túlkar ekki neitt
sérstakt og flytur ekki neinn sér-
stakan boðskap, heldur talar til skoð-
andans með óbeinum áhrifum og þá
einna helzt til undirmeðvitundar
hans og svo framvegis.“ Og minnug-
ir sögunnar um nýju fötin keisarans,
ganga svo „listamenn“ þessir á lag
mannlegrar hégómagirni og óttans
við að verða staðnir að heimsku og
vanþekkingu, öðrum til athlægis. Og
listamenn þessir skemmta sér þá
auðvitað bezt, er þeir heyra kammer-
júnkara yfirborðsmennskunnar veg-
sama blekkingavoðina og freista,
með virðulegum svip og lærðu orða-
vali að slá sig til riddara á skýring-
um varðandi „litasamstæður“ og
„línubyggingu“. Og satt bezt að
segja, — þeir eru vel að skemmtun-
inni komnir.
j HINUM FLOKKNUM, vafalaust
þeim fámennari, eru liinir
sönnu listamenn: Leitendurnir og
sjáendurnir. Spámennirnir, sem
flvtja samtiðinni sinn hoðskap, sinn
refsidóm á hennar eigin máli: Máli
blekkinganna. Við getum ef til vill
kallað það táknmál, og þá erum við
um leið komnir að innsta eðli, kjarna
hinnar sönnu abstraktlistar.
Innsta eðli abstraktlistarinnar er
flótti frá staðreyndum, lífsleiði og
vantrú, en þó fyrst og fremst ör-
vænting varðandi menningu samtíð-
arinnar og helsár ótti við sjálfan sig,
samtíðarmanninn og öll hans afrek.
Við erum ekki aðeins orðnir svo
drepleiðir á sjálfum okkur og um-
hverfinu og heiminum, sem við höf-
um skapað okkar, að við þolum
hvorki að horfa á mannskepnuna
né heim hennar í réttri mynd, lieldur
hlátt áfram brestur okkur allan
kjark til þess, og þess vegna af-
skræmir hin sanna abstraktlist
hvort tveggja eða velur því tor-
skilin tákn í linum og litum. Forn-
Grikkir gerðu sál mannsins og lik-
ama jafnhátt undir höfði; þeir unnu
manninum, dáðu afrek hans og
bundu hinar björtustu vonir við
framtíð hans og þroskaferil. Þess
vegna hóf list þeirra vöxt mannsins
og persónuleik i æðra veldi. Róm-
verjar dáðu vit mannsins og skap-
gerðarþroska; þess vegna lögðu
myndlistamenn þeirra alla rækt við
gerð andlitsins, en slepptu öðrum
hlutum líkamans alveg eða hjúpuðu
þá í fellingamiklar skikkjur; gerðu
þó undantekningu varðandi hermenn
og gladiatora, en það voru einu
mennirnir, sem Rómverjar mátu fvr-
ir hreysti, Nautnagleði samtíðar-