Fréttablaðið - 20.01.2010, Blaðsíða 14

14 20. janúar 2010 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Verkefnastjórn Gulleggsins skrifar um
frumkvöðla
Jafnvel mitt í kreppunni alræmdu má greina jákvæðar afleiðingar þeirra efnahagslegu
hamfara sem Ísland hefur þolað. Það er í svona
aðstæðum sem hugarflug einstaklinga fer af stað,
sjálfsbjargarviðleitni blómstrar, hugvit og snjallar
nýjungar fá byr undir báða vængi og beislinu er
sleppt fram af sköpunargleðinni. Jákvæð athygli
beinist að sprotaheiminum svokallaða, jarðvegi
hugmynda og frumkvöðlastarfsemi, þar sem
hugmyndir breytast í starfandi fyrirtæki sem
hleypa nýju blóði í atvinnulífið og auka fjölbreytni
verðmætasköpunar.
Nú er tækifæri fyrir hugvitssama einstaklinga
að leggja lóð sín á vogarskálar uppbyggingar. Þeir
sem hafa hugmynd sem gæti mætt óuppfylltri
þörf markaðarins á nýstárlegan hátt ættu að
bretta upp ermar, því nú gefst frumkvöðlum
kostur á að taka þátt í frumkvöðlakeppni Innovit,
Gullegginu 2010. Þátttakendum býðst að taka
þátt í 7 vikna ferli námskeiða og ráðgjafar
þar sem sérfræðingar veita ómetanleg ráð
og þátttakendur geta stækkað tengslanet sitt
svo um munar. Þátttaka í keppninni getur
auðveldað áætlanagerð og undirbúning að
stofnun fyrirtækis, greitt fyrir fjármögnun, veitt
dýrmæta þekkingu fyrir skrefin fram undan,
og einnig hljóta vinningshugmyndir peninga- og
þjónustuverðlaun.
Við í verkefnastjórn Gulleggsins 2010 vitum að
þátttaka fyrirtækja í fyrri keppnum Gulleggsins
hefur veitt þeim dýrmætt forskot og hvetjum nýja
frumkvöðla til að nýta sér þann stökkpall sem
keppnin er. Taktu framtíðina í eigin hendur og
skráðu þig til þátttöku á www.gulleggid.is ekki
síðar en 20. janúar.
Adam Hoffritz, mannfræðinemi í HÍ, Anna
K. Kristinsdóttir, viðskiptafræðinemi
í HR, Guðmundur I. Einarsson,
rafmagnstæknifræðinemi í HR, Ingibjörg L.
Þórmundsdóttir, viðskiptafræðinemi á Bifröst,
Sigurjóna H. Sigurðardóttir, stjórnmálafræðinemi
í HÍ, Sonja H. Berndsen, lögfræðinemi í HR,
Steinn Hafliðason, meistaranemi í hagfræði
í HÍ, Sæunn I. Marinósdóttir, meistaranemi
í alþjóðaviðskiptum á Bifröst, Kristján F.
Kristjánsson, verkefnastjóri Gulleggsins.
Hver er þín framtíðarsýn?
Íslenskur sjávarútvegur mun gegna lykilhlutverki við þá
endurreisn sem fram undan er í
atvinnulífinu. Því er mikilvægt
að skapa greininni bestu rekstrar-
skilyrði sem völ er á og treysta
þannig rekstrargrundvöllinn til
langs tíma. Jafnframt er mikil-
vægt að sátt ríki í samfélaginu
um stjórn fiskveiða.“ Þannig
hefst stefnuyfirlýsing ríkis-
stjórnarinnar í fiskveiðimálum.
Skuldir sjávarútvegsins
Eftir að þessi orð voru sett á
blað hafa komið í ljós uggvæn-
legar upplýsingar um skulda-
stöðu sjávarútvegsins. Í opin-
berum kynningarritum LÍÚ
frá síðasta ári eru skuldirnar
sagðar um 550 milljarðar króna.
Svör hafa enn ekki fengist við
fyrirspurn sem ég lagði fram
á Alþingi skömmu fyrir jól um
skuldir sjávarútvegsfyrirtækja.
Því er erfitt að fullyrða nákvæm-
lega um skuldastöðuna, en varla
er hún lægri en samtök útvegs-
manna hafa sjálf gefið upp.
Til samanburðar má nefna að
þetta er meira en helmingi hærri
upphæð en ætla má að standi
eftir af Icesave-skuldinni þegar
eignir Landsbankans hafa verið
gerðar upp. Sé miðað við sömu
vexti lætur nærri að vaxtabyrð-
in af skuldum sjávarútvegsins
(án þess að greitt sé inn á lán) sé
um 27 milljarðar á ári. Það jafn-
gildir 88 mkr. á hvert mannsbarn
í landinu, eða 156 mkr. á hvern
launamann.
Skuldir sjávarútvegsins eru
vaxtaberandi skuldir sem að
meginþorra til eru erlend lán.
Því má segja að arðurinn af
íslenskum sjávarútvegi renni
úr landi. Við Íslendingar erum í
þeim skilningi leiguliðar hinna
erlendu kröfuhafa.
Þannig er komið fyrir þessari
undirstöðuatvinnugrein sem
byggist á nýtingu fiskveiðiauð-
lindar okkar – „gjöfinni“ dýru
sem útvegsmönnum var færð
í hendur þegar kvótakerfinu
var komið á í núverandi mynd
með því að veiðiheimildunum
var skipt milli þeirra endur-
gjaldslaust. Þeir sem fengu
veiðiheimildirnar ókeypis hafa
síðan hagnast á því að selja þær
og leigja frá sér, og í mörgum til-
vikum hagnast betur á útleigunni
heldur en því að veiða fiskinn.
Þá hafa veiðiheimildirnar verið
veðsettar langt umfram greiðslu-
getu atvinnugreinarinnar – þær
hafa gengið sem hver annar við-
skiptavarningur, leiguverðmæti,
erfða- og skiptagóss.
Hver á fiskinn í sjónum?
Er þetta í einhverju samræmi við
vilja löggjafans? Í fyrstu grein
fiskveiðistjórnunarlaga segir
skýrt og skorinort:
„Nytjastofnar á Íslandsmiðum
eru sameign íslensku þjóðarinn-
ar. Markmið laga þessara er að
stuðla að verndun og hagkvæmri
nýtingu þeirra og tryggja með
því trausta atvinnu og byggð í
landinu. Úthlutun veiðiheimilda
samkvæmt lögum þessum mynd-
ar ekki eignarrétt eða óaftur-
kallanlegt forræði einstakra
aðila yfir veiðiheimildum.“
Þrátt fyrir þetta skýra ákvæði
hafa staðið harðar deilur milli
útgerðar og stjórnvalda í þrjá
áratugi um eignarhald og ráð-
stöfunarrétt á veiðiheimildunum.
Útgerðarmenn vísa í 72.
gr. stjórnarskrárinnar sem
segir: „Eignarrétturinn er
friðhelgur. Engan má skylda til
að láta af hendi eign sína nema
almennings þörf krefji. Þarf til
þess lagafyrirmæli og komi fullt
verð fyrir.“
Þeir sem vilja breytingar á
kvótakerfinu benda hins vegar á
75. grein stjórnarskrárinnar sem
segir: „Öllum er frjálst að stunda
þá atvinnu sem þeir kjósa. Þessu
frelsi má þó setja skorður með
lögum, enda krefjist almanna-
hagsmunir þess.“
Og hér stendur hnífurinn í
kúnni. Löggjafinn álítur fisk-
veiðiheimildirnar vera eign
þjóðarinnar, útvegsmenn líta á
þær sem einkaeign.
Í þjóðarrétti er þung áhersla
lögð á rétt þjóða til að njóta auð-
linda sinna. Samkvæmt yfirlýs-
ingu Sameinuðu þjóðanna nr.
1803 frá 1962 á nýtingu náttúru-
auðlinda „að þjóna hagsmun-
um og auka velmegun fólks í
viðkomandi ríki“.
Um þetta verður nánar fjallað í
greinum sem birtast hér í blaðinu
næstu daga.
Höfundur er varaformaður sjávar-
útvegs- og landbúnaðarnefndar
Alþingis.
Gjöfin dýra – skuldabagginn
Þá hafa veiðiheimildirnar
verið veðsettar langt umfram
greiðslugetu atvinnugreinar-
inna – þær hafa gengið sem
hver annar viðskiptavarning-
ur, leiguverðmæti, erfða- og
skiptagóss.
ÓLÍNA ÞORVARÐARDÓTTIR
Í DAG | Sjávarútvegsmál
Hlustið á okkur tala
Þónokkrir liðsmenn Vinstri grænna
hafa kvartað yfir skrifum í leiðara
Fréttablaðsins í gær. Leiðarahöfundur
hefur verið snupraður fyrir að vekja á
því athygli að ekki hafi verið minnst
á Icesave í ályktunum flokksráðs VG.
Halla Gunnarsdóttir, fyrrum aðstoð-
armaður Ögmundar Jónassonar
heilbrigðisráðherra, kvartar yfir því að
verið sé að einblína á álykt-
anirnar, nær hefði verið
að hlusta á umræður á
fundinum. Hún er ekki
ein um það. Samþykktar
ályktanir eru það sem
lesið er í þegar kemur
að stefnu flokks. Þetta
eru kannski skilaboð til
sagnfræðinga framtíð-
arinnar; hvað eruð þið að lesa í sam-
þykktirnar? Þið hefðuð átt að vera á
staðnum. Þar voru líflegar umræður
og fjöldi sjónarmiða kom upp sem
rataði reyndar ekki í ályktanirnar af
því að … ja, það er nú það.
Sérkennileg fundarstjórn
Á fundi borgarstjórnar í gær lá fyrir
vantrauststillaga á Hönnu Birnu
Kristjánsdóttur borgarstjóra. Menn
þurfa ekki að vera mjög lærðir
í fundarsköpum til að vita að
slíka tillögu væri rétt að
ræða strax. Það var hins
vegar ekki gert, heldur tek-
inn góður tími í að ræða
sóknaráætlun Reykjavík-
urborgar. Sérkennileg
fundarsköp
það.
Meðal 100 bestu?
Töluverð umræða hefur átt sér stað
á póstlista Háskóla Íslands um hvaða
kröfur eigi að gera til akademískra
starfsmanna sem ráðnir eru, meðal
annars þá staðreynd að enn sé hægt
að ráða lektora sem ekki hafa lokið
rannsóknarritgerð. Með slíku lagi
verði erfitt fyrir skólann að vera einn
af 100 bestu. Þá hefur ráðning Ástu
Möller í stöðu forstöðumanns
Stofnunar stjórnsýslufræða
og stjórnmála verið gerð að
umtalsefni. Ekki verði séð að
hún hafi reynslu af rannsókn-
arstörfum á þessum vett-
vangi. Þá geti verið óheppilegt
að ráða manneskju með
pólitískan feril í starfið.
kolbeinn@frettabladid.isA
lger kúvending hefur orðið á íslenskum atvinnumark-
aði á fáeinum mánuðum. Ísland var þar til fyrir rúmu
ári meðal þeirra landa í heiminum þar sem atvinnu-
þátttaka var hvað mest. Sú staða sem nú blasir við
er gerbreytt því þeir skipta nú þúsundum sem eru án
atvinnu.
Sú breyting sem afdrifaríkust kann að verða er þó að lang-
tímaatvinnuleysi sem vart þekktist hér er að verða blákaldur
raunveruleiki. Þannig stækkar nú ört sá hópur fólks sem hefur
verið atvinnulaus í ár eða meira. Sá hópur þrettánfaldaðist frá
desember 2008 til desember 2009, fór úr 255 manns í 3.224.
Fyrirsjáanlegt er að á næstu tveimur mánuðum verði meira en
fimm þúsund manns í þessum sporum og gangi svartsýnustu
spár eftir gæti hópurinn sem hefur verið atvinnulaus í ár eða
meira verið orðinn um 10 þúsund manns þegar líða tekur á árið.
Í þessum efnum eins og svo mörgum öðrum höfum við sjálf í
takmarkaðan reynslusjóð að leita. Það breytir því þó ekki að við
getum lært af reynslu annarra.
Margir telja að ein afdrifaríkasta afleiðing kreppunnar í Finn-
landi í upphafi tíunda áratugarins sé sú að segja megi að ein
kynslóð hafi dottið út af vinnumarkaðinum. Þetta eru þeir sem
voru að stíga sín fyrstu skref á vinnumarkaði þegar kreppan skall
á, eða hefðu öllu heldur átt að vera að stíga þar sín fyrstu skref.
Þetta unga fólk fékk ekki vinnu, árin liðu og það festist í viðjum
atvinnu- og aðgerðaleysisins.
Eyðileggingarmáttur langtímaatvinnuleysis er mikill og þekkt
er sambandið milli langtímaatvinnuleysis og örorku. Það er því
til mikils að vinna að komist verði hjá því að til verði hér hópur
sem er vanvirkur á vinnumarkaði til langframa. Félagsleg ein-
angrun og fátækt eru fylgifiskar langtímaatvinnuleysis og eftir
því sem lengra líður verður erfiðara að rjúfa vítahringinn.
Hrafnhildur Tómadóttir, deildarstjóri ráðgjafadeildar Vinnu-
málastofnunar, bendir í frétt í blaðinu í dag á að þekkt sé hversu
margir finni fyrir tilgangsleysi þegar fá tækifæri bjóðast og
alvarlegast sé þegar fólk aðlagast atvinnuleysinu og staðnar
þar.
Fram kemur í fréttinni að nú sé unnið að sérstöku átaki til
að afstýra því að félagslegar og sálfræðilegar afleiðingar þessa
vanda vaxi mönnum yfir höfuð. Það er gleðiefni að fjármagn hafi
fengist til að ráða tíu ráðgjafa sem sinna eiga ungu fólki sérstak-
lega en skortur á fjármagni til að ráða ráðgjafa hefur einmitt
hamlað mjög þeim stuðningi sem Vinnumálastofnun hefur getað
veitt þeim sem til stofnunarinnar þurfa að leita.
Atvinnuástandið var skárra á árinu sem leið en búist hafði
verið við. Flest bendir því miður til að nýhafið ár verði þungt í
þessu tilliti og erfitt er að segja fyrir um það hversu langt er þar
til atvinna fer að aukast að nýju.
Viðhald á virkni þeirra sem eru án atvinnu er meðal þeirra
verkefna sem skipta sköpum um það hversu djúp og afdrifarík
spor efnahagskreppan markar til framtíðar.
Langtímaatvinnuleysi eykst nú hratt.
Nauðsynlegt að
viðhalda virkni
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR