Fréttablaðið - 27.01.2010, Blaðsíða 16

16 27. janúar 2010 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Ein áleitnasta ráðgátan í Ice-save-málinu, sem nú hefur
plagað þjóðin vel á annað ár, er
hvers vegna fjármálaráðherra
kaus að taka málið úr sáttaferlinu
sem því hafði loks verið komið í
með Brussel-viðmiðunum svo-
kölluðu, sem kváðu meðal ann-
ars á um þverþjóðlega aðkomu
fleiri Evrópuríkja að lausn máls-
ins, og ákvað þess í stað að hefja
tvíhliða viðræður við Breta og
Hollendinga.
Brussel-viðmiðin frá 14. nóv-
ember 2008 voru niðurstaða fjöl-
þjóðlegs sáttaferils sem íslensk
stjórnvöld náðu loksins fram eftir
fátið sem varð í kjölfar falls bank-
anna. Áður hafði fjármálaráðherra
Íslands meira að segja samþykkt
bindandi gerðardóm sem viðsemj-
andinn hafði nánast í hendi sér og
innlend stjórnvöld höfðu í trekk
samþykkt undarlegustu skilmála í
deilunni. En með Brussel-viðmið-
unum, sem samþykkt voru í kjöl-
far fundar fjármálaráðherra allra
ESB-ríkja, undir forsæti Frakka,
tókst loks að koma málinu undan
krumlu Breta og Hollendinga og
inn á hinn sameiginlega vett-
vang í Brussel – þar sem það átti
alltaf heima enda snýst það um
sameiginlegar reglur á Evrópska
efnahagssvæðinu.
Í viðmiðunum undirgengust
íslensk stjórnvöld það eitt að EES-
réttur gildi auðvitað hér á landi
sem annars staðar á svæðinu en
fyrri þvingunarsamningar féllu
um leið úr gildi. Á móti fékkst sú
mikilvæga viðurkenning að í kom-
andi samningum ætti að taka tillit
til sérstakra og fordæmislausra
aðstæðna á Íslandi eftir hrun
og um leið var pólitísk aðkoma
Evrópusambandsins til að miðla
málum tryggð. Franski fjármála-
ráðherrann, Christine Lagarde,
gegndi hér lykilhlutverki og utan-
ríkisráðherra Spánar, Miguel
Angel Moratinos, tók að sögn undir
sjónarmið Íslands á bak við tjöldin.
Þann 5. desember samþykkti
Alþingi svo tillögu um að hefja
samninga á grundvelli Brussel-
viðmiðana. Það var hins vegar
aldrei gert. Einhverra undarlegra
og enn þá óútskýrðra hluta vegna
kaus nýr fjármálaráðherra nefni-
lega að taka málið úr sáttaferlinu.
Í stað þess að gera marghliða
þjóðréttarsamning í samstarfi við
ESB fól hann pólitískum trúnað-
armönnum sínum að ganga frá
einkaréttarlegum lánasamningi
við fjármálaráðuneyti Breta og
Hollendinga. Getur verið að það
hafi verið gert án samráðs við
stofnanir ESB eða aðra forsvars-
menn þess?
Á þessum tíma mátti mönnum
vera ljóst að tvíhliða viðræður við
fjármálaráðuneyti Bretlands og
Hollands myndu í öllum tilvik-
um skila lakari niðurstöðu heldur
en yrði með marghliða pólitískri
lausn á Evrópuvettvangi – en hlut-
verk allra fjármálaráðuneyta er
að hámarka afkomu eigin ríkis-
sjóðs. Að auki var svo auðvitað
ólöglegt að hunsa þingsályktun-
artillöguna með þeim hætti sem
gert var. Því stendur upp á fjár-
málaráðherra að svara spurning-
unni: Hvers vegna kaus hann að
taka málið úr sáttaferlinu?
Nú geta menn svo sannarlega
haft ólíkar skoðanir á réttmæti
synjunar forsetans en með henni
höfum við nú fengið annað tæki-
færi til að leita sátta á breiðum
grundvelli. Mikilvægt er að grípa
þetta örþrönga færi og koma mál-
inu á nýjan leik inn á Evrópuvett-
vanginn og þannig undan hrömm-
um fjármálaráðuneyta Bretlands
og Hollands. Svo virðist þó að enn
sé deilt um það innan ríkisstjórn-
arinnar, að einhverjir vilji jafnvel
frekar fá Norðmenn til að miðla
málum heldur en leiðtoga Evrópu-
sambandsins.
Ef rétt er lýsir það annað hvort
pólitískri blindu eða vanþekkingu
á eðli alþjóðamála. Fyrir utan að
eiga mun meira undir Bretum
en Íslendingum hafa Norðmenn
engin áhrif á Evrópuvettvangi og
gagnast því lítið í málafylgju fyrir
Ísland í þessu máli. Eina leiðin til
að ná betri útkomu er að fá leið-
toga ESB að málinu.
Því miður eru teikn um að pólit-
ísk afstaða til ESB-aðildar bland-
ist með óheppilegum hætti inn í
afstöðu sumra íslenskra stjórn-
málamanna til málsins. Því er rétt
að taka fram að í aðkomu ESB að
Icesave-málinu er ekki að finna
neina röksemd fyrir Evrópusam-
bandsaðild Íslands – það er allt
annað og seinni tíma mál. Ég hef
áður lýst efasemdum um hyggindi
þess að klofin ríkisstjórn semji um
ESB-aðild. Framkvæmdastjórn
ESB hefur ekki mikinn hvata til að
gefa eftir í aðildarviðræðum við
ríki sem hún hefur ekki trú á að
hafi nægjanlega tryggt pólitískt
bakland til að koma málinu í gegn-
um þjóðaratkvæðagreiðslu heima
fyrir.
Höfundur er
stjórnmálafræðingur.
Hvers vegna var Icesave
tekið úr sáttaferlinu?
EIRÍKUR BERGMAN
UMRÆÐAN | ICESAVE
UMRÆÐAN
Gunnar Hersveinn skrifar um fjöl-
miðla
Hlutverk fjölmiðlafólks er þýðingar-mikið um þessar mundir en hlutskipti
þeirra er dapurlegt. Fjölmargir reynd-
ir blaðamenn með bein í nefinu standa nú
utan fjölmiðla – þeim hefur verið sagt upp
störfum. Höfundar greina og pistla geta
ekki heldur lengur selt skrif sín. Gagnrýn-
in hugsun er á undanhaldi í íslenskum fjölmiðlum
en léttmeti sem laðar að sér auglýsingar á greiðan
aðgang.
Blaðamenn og –konur hafa aðgang að valdafólki og
viðskiptalífi. Þau geta í krafti fjölmiðils spurt spurn-
inga og krafist svara. Þau geta viðað að sér efni og
samið mikilvægar fréttaskýringar til að varpa ljósi
á stöðuna. Skjólstæðingar þeirra er almenningur og
aðeins almenningur. Verk sem þeim gefst kostur á að
vinna vel – býr yfir samfélagslegri ábyrgð og hefur
jákvæðar afleiðingar.
Nú stendur yfir óvissutími vegna ICESAVE og
brátt verður skýrsla rannsóknarnefndar Alþings birt
en á sama tíma eru fjölmiðlar vanbúnir til að
takast á við verkefnið sem liggur fyrir. Sögu-
legir atburðir eiga sér stað sem skilja á milli
feigs og ófeigs, og vönduð miðlun til þjóðar-
innar getur ráðið úrslitum um framhaldið. En
hvað gerist þá? Fréttamenn missa vinnuna og
þeir sem eftir eru hafa æ sjaldnar tíma til að
vanda sig sökum álags.
Hver og einn blaðamaður reynir að
standa sig í fréttamiðlun en það er vissulega
áhyggjuefni þegar þeir hafa ekki lengur
stuðning sér reyndari og ekki heldur tíma til
að klára málin. Það er nauðsynlegt að kryfja málin,
leita í margar heimildir, efast og loks að semja vand-
aðar fréttaskýringar – en til hverra getur frétta-
stjórinn leitað þegar svo margir afburðagóðir frétta-
menn standa utandyra?
Kröfuharðir lesendur, hlustendur og áhorfend-
ur fjölmiðla verða að láta til sín heyra og mótmæla
þessari afleitu stöðu á svo mikilvægum tímum. Ef til
vill hefur aldrei verið meiri þörf á hörðu, gagnrýnu,
reyndu og úthaldsgóðu fjölmiðlafólki til að glíma við
það efni sem berst á fjölmiðla þessi misserin.
Höfundur er rithöfundur.
Vandi íslenskra fjölmiðla
GUNNAR
HERSVEINN
E
in af eðlilegum afleiðingum hrunsins fyrir tæpum sex-
tán mánuðum var að traustið þvarr. Nú skortir traust
milli stjórnar og stjórnarandstöðu, traust skortir milli
almennings og lykilstofnana þjóðfélagsins, og traust
skortir á atvinnulífið. Það skortir almennt traust milli
manna.
Við sjáum það hins vegar í daglegu lífi þjóðarinnar hvað
þetta vantraust reynist þjóðinni dýrt. Almennt vantraust á milli
stjórnmálamanna sem eiga að leiða þjóðina í gegnum kreppuna
hefur haldið þjóðinni í heljargreipum Icesave svo mánuðum
skiptir. Það hefur aftur komið í veg fyrir að umhverfi atvinnu-
lífsins komist í eðlilegt horf þannig að verðmætasköpun geti
hafist með auknum hagvexti, fjölgun starfa og bættum lífskjör-
um. Skortur á trausti leiðir til þess að allar ákvarðanir taka
lengri tíma, ef einhverjar ákvarðanir eru þá teknar yfirleitt.
Vantraust er ávísun á ákvarðanafælni, sem aftur viðheldur
óbreyttu ástandi. Það væri áhugavert ef hagfræðingar myndu
reyna að leggja mat á það hvað þetta ástand hefur kostað þjóð-
ina frá því í fyrrasumar í töpuðum tekjum – minni hagvexti,
auknu atvinnuleysi og fleira. Trúlega myndi þjóðinni bregða við
þeirri upphæð sem út úr því reikningsdæmi kæmi.
Mjög eðlileg viðbrögð við vantrausti eru að leggja aukna
áherslu á allt eftirlit og herða reglur um flesta hluti. Þetta
sjáum við á flestum sviðum þjóðlífsins í dag. Allt á að rannsaka,
ferli skal bæta og valdsvið eftirlitsstofnana er aukið. Áfram
ríkir þó sama vantraustið. Því þó vissulega þurfi að tryggja
með öllum ráðum að sagan endurtaki sig ekki þá býr aukið
eftirlit ekki til aukið traust. Traust kemur aldrei utan frá því
traust býr til traust – og vantraust býr til vantraust.
Traust hefst hjá „mér og þér“ – að við fáum það á tilfinning-
una að fólki sé treystandi. Hins vegar er fátt eins mikilvægt
fyrir traust en að finna fyrir trausti. Þetta hafa nokkrir bændur
upplifað undanfarin sumur, sem hafa komið fyrir grænmeti á
völdum ferðamannastöðum þar sem ferðamönnunum sjálfum
er treyst fyrir því að skilja eftir pening fyrir því grænmeti sem
þeir taka. Og þetta einfalda kerfi virkar því það er rík mannleg
hegðun að vilja launa traust með trausti.
Stóra spurningin er hins vegar hvort íslenska þjóðin sé komin
nógu langt í hrunferlinu til að komast yfir vantraustið og byrja
að treysta á ný? Þeirri spurningu verður hver og einn að svara
fyrir sig.
Það er ömurlegt hlutskipti að treysta fáum – og skelfilegt
hlutskipti að treysta engum nema sjálfum sér. Það er alltaf
einhver áhætta samfara trausti, en það mun reynast þjóðinni
ákaflega dýrt ef sú áhætta verður ekki tekin fljótlega.
Vantraust getur verið eyðandi afl.
Traust býr
til traust
MARGRÉT KRISTMANNSDÓTTIR SKRIFAR
Frestland
Frestur er á öllu bestur. Þetta gæti
verið einkennisorð Íslands um þessar
mundir. Eftir að útgáfu skýrslu rann-
sóknarnefnar Alþingis vegna banka-
hrunsins var frestað í annað sinn
ræða menn hvort ekki sé rétt
að fresta þjóðaratkvæða-
greiðslunni um Icesave.
Nú hefur niðurskurður á
RÚV orðið þess valdandi
að Eddunni var frestað
fram í febrúar. Og til að
bæta ofan á svart,
hefur Þorrablót-
inu á Klörubar á
Kanaríeyjum verið
frestað í annað
sinn vegna lélegr-
ar þátttöku.
En ekki hvað?
Það er orðin lenska hjá talsmönnum
fyrirtækja sem yfirvöld gera húsleit
hjá að taka sérstaklega fram að
starfsfólk ætli að vera svo almenni-
legt að reyna að svara öllum þeim
spurningum sem það getur. Í
gær hafði Vísir það til
dæmis eftir Þorvarði
Gunnarssyni, fram-
kvæmdastjóra Deloitte,
að fyrirtækið leitaðist
við að veita emb-
ætti sérstaks
saksóknara
allar þær
upplýsingar
sem um væri
beðið. Þó
það nú væri!
Illsamrýmanleg markmið
Vefmiðillinn Eyjan birti í gær brot
úr tillögum sérstaks starfshóps sem
Steingrímur J. Sigfússon fjármálaráð-
herra skipaði til að gera skýrslu um
heildarendurskoðun á áfengislöggjöf-
inni og hefur skilað tillögum sínum.
Þar kemur fram að töluvert
svigrúm sé til að hækka frekar
álögur á áfengi og ná með því
„taumhaldi á áfengisdrykkju í
landinu í samræmi við mark-
mið stjórnvalda“. Engu að síður
vill hópurinn að áfengisaug-
lýsingar verði leyfðar með tak-
mörkunum. Hvernig koma þær
auglýsingar til með að hljóma?
„Þeir drekka Egils Gull sem hafa
efni á því“?
bergsteinn@frettabladid.is