Fréttablaðið - 28.01.2010, Blaðsíða 22

22 28. janúar 2010 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
F
lest bendir til þess að kreppan sé að dýpka og vaxandi
líkur á að hún lengist. Fregnir berast um uppsagnir,
vaxandi atvinnuleysi og fjárhagserfiðleika heimila og
atvinnufyrirtækja. Og greiðslufall ríkisins hefur verið
nefnt.
Ríkisstjórnin er á rangri leið og ratar ekki til að efla aukin
atvinnuumsvif í hagkerfinu. Hún trúir á sósíalistíska drauma.
Sósíalistísk einstefna leiðir ekki til góðs og allra síst þegar
blása þarf lífi og þrótti í frjálst athafnalíf. Ríkisstjórnin hyggst
rústa skattakerfið og móta nýtt skattaumhverfi sem er fjand-
samlegt fjárfestingum og arðsemi. Ríkisstjórnin vinnur gegn
hugmyndum um iðnþróun og tillögur um orkunýtingu sem er
forsenda iðnþróunar eru slegnar út af borði. Auðvitað verður
þjóðin þá bundin áfram á klafa gjaldeyrishaftanna án vonar
um úrbætur. Og svo eru hugmyndir uppi um að brjóta sjávar-
útveginn á bak aftur.
Ríkisstjórnin hefur notið samúðar og jafnvel nokkurrar aðdá-
unar fyrir viðleitni sína andspænis þeim risavöxnu verkefnum
sem hún tók að sér. Því verður ekki neitað að Jóhanna Sigurð-
ardóttir og Steingrímur J. Sigfússon voru réttir menn á réttum
stað þegar ættjörðin þurfti á að halda. Þau hafa notið mikils
trausts. Og persónulega hafa þau vaxið og njóta enn mikill-
ar samúðar og virðingar. En eftir því sem lengra líður fram
verður sósíalistísk einstefna þeirra meiri hindrun og fjötur.
Þegar fram líða stundir verða þau að opna augun fyrir þörf
þjóðarinnar fyrir kröftugt og arðbært atvinnulíf – eða víkja
úr sætum ella.
Afgreiðsluferill Icesave-málsins er vægast sagt ólukkuleg-
ur og markaður endalausum mistökum sem bæði stjórnarliðið
og stjórnarandstaðan bera ábyrgð á. Mikil ábyrgð hlýtur að
hvíla sérstaklega á Vinstri grænum, en þinglið þeirra hefur
sundrast í allar áttir í þessu mikilvæga máli. Ummæli forseta
Íslands staðfesta að ákvörðun hans í málinu miðast ekki síst
við þetta.
Hinu má ekki gleyma að í flóknum málum, eins og Ice save,
verða viðræður og samningar að halda áfram uns niðurstaða
næst. Í samningum eru menn jafnvel gerðir afturreka og stund-
um snúast samherjarnir gegn samningsdrögum. Þá verða menn
einfaldlega að byrja upp á nýtt og halda áfram í leitinni að
ásættanlegri niðurstöðu. Það má aldrei gefast upp. Það má
aldrei missa móðinn. Það verður alltaf að halda áfram þangað
til sameiginleg niðurstaða er fengin. Það er alltaf hægt að leita
og finna nýja leið, nýja slóð og komast síðan áfram.
Íslenska þjóðin hefur alla burði til að ná kröftum sínum
aftur. Íslendingar hafa séð það svartara – og gáfust ekki upp.
Við höfum sterkan sjávarútveg, málmiðnað og ferðaþjónustu.
Ýmsar nýsköpunargreinar hafa verið í vexti. Við munum sanna
að Íslendingurinn lætur sig ekki og ræður við þetta allt.
Nú þarf að tala kjark og metnað í þjóðina. Ef nýjar samninga-
lotur eru óhjákvæmilegar þá verður að ganga í verkið, ljúka
ákvörðunum í Icesave-málinu sem allra fyrst og snúa sér að
endurreisninni. Nú þurfum við þjóðlega samstöðu.
Það er alltaf hægt að finna nýja leið.
Enga uppgjöf
JÓN SIGURÐSSON SKRIFAR
Haítí á sér merka sögu. Land-ið var frönsk þrælanýlenda,
ein ríkasta nýlenda Frakka, helzta
djásn heimsveldisins, perla Kar-
íbahafsins af sjónarhóli nýlendu-
herranna. Þrælarnir á Haítí sættu
svo illri meðferð, að sum árin
þurftu Frakkar að flytja 50.000
nýja þræla til Haítí í stað þeirra,
sem höfðu látið lífið árið áður. Svo
fór, að þrælarnir risu upp, inn-
blásnir af frönsku stjórnarbylt-
ingunni 1789, hröktu kúgarana af
höndum sér og stofnuðu sjálfstætt
ríki á eynni 1804. Bandaríkin voru
þá eina sjálfstæða ríkið vestan
hafs, en þau höfðu tekið sér sjálf-
stæði frá Bretum 1776. Banda-
ríkjamenn viðurkenndu þó ekki
sjálfstæði Haítís fyrr en 1862,
þegar suðurríkin höfðu sagt sig
úr lögum við norðurríkin og borg-
arastyrjöldin, sem brauzt út 1861,
hafði snúizt upp í stríð um þræla-
hald.
Að loknu stríði 1865 var þræla-
haldið afnumið í Bandaríkjunum.
Engar bætur komu fyrir þrælana,
það var reglan, nema í Washing-
ton, þar sem þrælaeigendur fengu
til málamynda 300 dollara fyrir
hvern þræl. Þrælahaldarar fengu
hvergi fullar bætur – það er mark-
aðsverð – fyrir þrælana, sem þeim
var gert með lögum að leysa úr
haldi. Bretar afnámu þrælahald í
nýlendum sínum 1833 og greiddu
þrælahöldurum á Karíbahafseyjum
skaðabætur úr ríkissjóði. Katar við
Persaflóa bannaði þrælahald ekki
fyrr en 1952, Sádi-Arabía og Jemen
1962, Sameinuðu furstadæmin
1963, Óman 1970 og Máritanía 1981,
sumir segja 2007. Þrælahald er nú
alls staðar bannað með lögum.
Fyrsta frjálsa blökkuríkið
En það var Haítí, sem reið á vaðið
vestan hafs 1804, og afnam þræla-
hald. Frakkar viðurkenndu ekki
sjálfstæði Haítís fyrr en 1825 og
þá gegn því, að Haítí greiddi þeim
miklar bætur vegna skaðans, sem
franskir þrælahaldarar urðu fyrir,
þegar þeir hrökkluðust frá land-
areignum sínum og þrælar þeirra
voru leystir úr haldi. Ekki er ljóst,
hvort bótakrafan var miðuð við
markaðsverð á þrælum. Haítí
gekk að þessum afarkostum, því
að ella hefði franski flotinn tekið
Haítí aftur með vopnavaldi. Land-
ið mátti sæta ströngu viðskipta-
banni. Tólf frönsk herskip með
150 fallbyssur umkringdu landið.
Gömlu þrælahaldararnir heimt-
uðu innrás, en franska stjórnin
kaus heldur að knýja Haítí til að
greiða skaðabætur, sem námu and-
virði allra útgjalda franska ríkis-
ins eða fimmföldum útflutnings-
tekjum Haítís á einu ári. Nokkrum
árum áður, 1803, höfðu Frakkar
selt Bandaríkjamönnum Lúísíana,
74 sinnum meira flæmi en Haítí að
flatarmáli, á innan við helminginn
af andvirði skaðabótanna.
Aldrei viðreisnar von
Skuldabyrðin var þung. Um alda-
mótin 1900 þurfti Haítí að verja 80
prósentum af útgjöldum ríkisins
í afborganir og vexti af þessari
gömlu skuld, sem eyjarskeggjum
tókst að lokum að endurgreiða til
fulls 1922, sumir segja 1947. Mun-
urinn stafar af því, að hægt er að
túlka skil á yngri lánum til að end-
urfjármagna gömlu kröfuna með
ólíkum hætti. Endurfjármögnun
reyndist dýr. Mestu skipti þó, að
Haítí átti sér aldrei viðreisnar von
sem sjálfstætt ríki með svo þunga
skuldabyrði á bakinu. Landið varð
illræmt þjófabæli, þar sem ger-
spillt yfirstétt mergsaug og sví-
virti sauðsvartan almúgann eins
og Graham Greene lýsir vel í bók
sinni Trúðarnir í íslenzkri þýð-
ingu Magnúsar Kjartanssonar rit-
stjóra og ráðherra. Landið er í því-
líkri niðurníðslu, að þar er varla
lengur að finna stingandi strá, þótt
Dóminíska lýðveldið hinum megin
á sömu eyju sé iðjagrænt. Haítí
hefur lengi verið fátækasta landið
í vesturálfu. Þrjú börn af hverj-
um fjórum fæðast án aðstoðar
læknis eða ljósmóður. Nýfætt barn
getur vænzt þess að verða sextugt.
Aðeins helmingur barna geng-
ur í skóla og enn lægra hlutfall
unglinga. Ólæsi er útbreitt. Kaup-
máttur landsframleiðslu á mann á
Haítí 2008 var einn fertugasti af
kaupmætti á mann í Bandaríkj-
unum í næsta nágrenni. Lands-
skjálftinn um daginn breikkar
bilið.
Ofríki Frakka keyrði Haítí í kaf.
Skaðabótakrafa þeirra var órétt-
mæt. Reglan var sú, að ekki kæmu
bætur fyrir afnám þrælahalds.
Ríkisstjórn Haítís hefur hugleitt
að höfða mál gegn Frökkum til að
krefja þá um endurgreiðslu skaða-
bótanna. Endurgreiðslukrafan
myndi nema um fjórfaldri lands-
framleiðslu Haítís. Haítí hefur
fengið talsverðan afslátt af erlend-
um skuldum, þar eð gerspilltir
einræðisherrar, einkum François
Duvalier (Papa Doc), stofnuðu til
skuldanna og stálu lánsfénu.
Haítí hefði getað vegnað vel.
Milljónum Haítímanna, sem búa í
öðrum löndum, vegnar jafnan vel.
Haítí á marga heimsfræga listmál-
ara. Málverk þeirra eru eftirsótt
um allan heim og seljast nú háu
verði. Einn þeirra heitir Abner
Dubic. Ég keypti mynd af honum í
Port au Prince fyrir 30 árum.
Að keyra land í kaf
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
Góður
Ásbjörn Óttarsson, þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins, var einlægur í Kast-
ljósinu á þriðjudagskvöld þegar hann
upplýsti að hann hefði gert mistök
þegar hann tók arð út úr fyrirtæki
sínu, Nesveri, vegna rekstr-
arársins 2006 en þá var
tap af rekstrinum og
eigið fé í mínus. Til
að leggja áherslu á
að hann hefði ekki
ætlað að hafa rangt
við bauðst hann til
að tengjast lygamæli
og hafa yfir þuluna
um að arðinn hafi
hann greitt
sér í fullri trú um að gjörningurinn
væri löglegur.
Fátítt
Ekki verða í fljótu bragði fundin
dæmi um að þingmenn eða aðrir
fullorðnir hafi boðist til að tengjast
lygamæli. Uppátækið er hins vegar
alþekkt á róluvöllum og á öðrum
samkomustöðum barna þar
sem lygaramerki – á fingrum
og tám – þykja líka eðli-
leg í samskiptum.
Galið
Þótt tilboð Ásbjörns
sé góðra gjalda vert
er sá galli á
gjöf Njarðar að lygamælar eru ekki
til á Íslandi. Það þarf því að leita út
fyrir landsteinana að slíkri græju. Á
uppboðsvefnum eBay.com má finna
nokkra lygamæla til kaups. Einn
er verðlagður á áttatíu dali.
Það eru rúmar tíu þúsund
krónur. Ásbjörn gerði nú vel
í því að kaupa tækið og
færa íslensku samfélagi
að gjöf. Ekki þó til
að nota það – enda
fer engum sögum af
gagnsemi lygamæla
– heldur til minningar
um hugmyndina og
það hve galin hún er.
bjorn@frettabladid.is
UMRÆÐAN
Silja Hauksdóttir skrifar um niðurskurð
í kvikmyndagerð
Umræður um yfirvofandi niðurskurð hjá Kvikmyndamiðstöð Íslands og
RÚV hafa verið háværar upp á síðkastið
og verða það áfram þangað til úr er bætt.
Íslenskir kvikmyndagerðarmenn skilja og
virða að það verður að skera niður í þeirra
grein, rétt eins og öðrum listgreinum. Hins
vegar er vert að benda á að meðaltal niðurskurðar
í öðrum greinum er um 5 prósent. Hjá Kvikmynda-
miðstöð Íslands er niðurskurðurinn um 35 prósent.
Mikill niðurskurður á framlögum til kvik-
myndagerðar er ekki einungis óréttlátur heldur
einnig óskynsamlegur í ljósi þess að hver króna
sem ríkið veitir til kvikmynda- og sjónvarpsgerð-
ar, skilar sér þrefalt til fjórfalt til baka í formi
erlends fjármagns og skattatekjum ríkisins af
launum og sölu á þjónustu sem tengjast grein-
inni. Landsbyggðin hagnast ekki síður með ferða-
þjónustu við kvikmyndagerðarfólk og aukningu
á ferðamönnum í kjölfar landkynningar. Þetta er
því ekki aðeins hrópandi mismunun á menningar-
greinum, heldur einnig sérlega óskynsamleg og
vanhugsuð aðgerð sem eyðileggur fjöl-
mennan iðnað.
Yfirlýsing RÚV í framhaldinu um að
draga stórlega úr innkaupum á innlendu
efni eru ekki aðeins svik á þjónustusamn-
ingi við ríkið, heldur einnig við eigend-
ur stofnunarinnar, Íslendinga. Þjóðin á
skýlausan rétt á því að fá að heyra í eigin
röddum, sjá eigin sögur og byggja upp
brotna sjálfsmynd á erfiðum tímum.
Slík uppbyggingarstarfsemi kostar fé,
en í tilviki kvikmyndagerðar skilar það
sér alltaf margfalt til baka til samfélagsins.
Ef litið er til velgengni íslenskra kvikmynda-
og sjónvarpsverka síðustu ár, má sjá að nær allir
Íslendingar hafa notið afraksturs opinberra fram-
laga til kvikmyndagerðar. Það er því sorgleg mót-
sögn að stjórnvöld sem kenna sig við félagsleg-
an jöfnuð taki að sér að aflífa list- og iðngrein,
sem þjónar, upplýsir og skemmtir hvað flestum
Íslendingum. Ég hvet íslensk stjórnvöld til þess
að endurskoða skammsýn niðurskurðaráform sín
á hendur íslenskri kvikmyndagerð með langtíma
sjónarmið að leiðarljósi.
Höfundur er leikstjóri og
starfar við kvikmyndagerð.
Krónunni kastað og bíóið búið
SILJA
HAUKSDÓTTIR
Dofri
Hermannsson
2.–3. sæti
Þorpin
í borginn
i
Hádegisf
undur
í Bankas
træti 10,
2. hæð
kl. 12 í d
ag
Haítí