Fréttablaðið - 10.02.2010, Blaðsíða 18

18 10. febrúar 2010 MIÐVIKUDAGUR
UMRÆÐAN
Indriði Þorláksson
svarar grein Kristrúnar
Heimisdóttur
Fyrrverandi aðstoð-arkona fyrrverandi
utanríkisráðherra skrifar
í Fréttablaðið 6. febrúar
sl. langa grein til varnar
verkum og athöfnum ríkisstjórnar
Sjálfstæðisflokks og Samfylking-
ar í IceSave málinu á haustmánuð-
um 2008. Þörf hennar er skiljan-
leg en spurning hvort þvotturinn
hefði ekki mátt vera auðmýkri,
raunsæið meira og sannleiksást-
in ríkari.
Meginstef Kristrúnar Heim-
isdóttir eru svokölluð Brussel-
viðmið, sameiginleg yfirlýsing
Íslands og framkvæmdastjórnar
ESB frá 13. nóvember 2008. Þessi
Brusselviðmið eru reyndar ein-
föld og auðskilin þeim sem lesa
þau eins og þau eru orðuð í stað
útlegginga Kristrúnar. Þar segir:
„Ríkisstjórn Íslands hefur átt
viðræðufundi með stofnunum
Evrópusambandsins og hlutað-
eigandi aðildarríkjum þess um
skuldbindingar Íslands sam-
kvæmt samningnum um Evrópska
efnahagssvæðið að því er tekur til
tilskipunar um innstæðu-
tryggingar 94/19/EB. Aðil-
ar komu sér saman um að
tilskipunin um innstæðu-
tryggingar hafi verið felld
inn í löggjöfina um Evr-
ópska efnahagssvæðið í
samræmi við samning-
inn um Evrópska efna-
hagssvæðið og gildi því á
Íslandi með sama hætti og
hún gildir í aðildarríkjum
Evrópusambandsins.
Viðurkenning allra aðila á þess-
ari lagalegu stöðu greiðir fyrir
skjótri niðurstöðu samningavið-
ræðna þeirra sem nú standa yfir
um fjárhagsaðstoð við Ísland,
þ.m.t. við Alþjóðagjaldeyrissjóð-
inn. Þessar samningaviðræður
skulu fara fram með samhæfðum
og samræmdum hætti og skal þar
tekið tillit til hinna erfiðu og for-
dæmislausu aðstæðna sem Ísland
er í og knýjandi nauðsynjar þess
að ákveða ráðstafanir sem gera
Íslandi kleift að endurreisa fjár-
mála- og efnahagskerfi sitt.
Stofnanir Evrópusambandsins
og Evrópska efnahagssvæðisins
munu taka áframhaldandi þátt í
þessu ferli sem fer fram í samráði
við þær.“
Eins og glöggur lesandi sér er
því fjarri að þessi yfirlýsing feli í
sér véfrétt um aflausn á IceSave
syndum í faðmi ESB eða alþjóða-
samfélagsins eins og Kristrún
heldur fram. Að orðanna hljóðan
og í samræmi við allar aðstæður
á þessum tíma felur hún einungis
í sér eftirfarandi:
1. Að Ísland fellst á að tilskip-
unin um innstæðutryggingar gildi
hér á landi. Það var og er skiln-
ingur allra Evrópusambandsríkj-
anna að innstæðutryggingin skuli
tvímælalaust greiða út allar inn-
stæður upp að áskildu lágmarki
þ.e. 20.887 evrum. Það er útilokað
að nokkur sem að gerð yfirlýsing-
arinnar kom hafi skilið eða getað
skilið hana á annan veg.
2. Að viðurkenning Íslands á
þessari lagalegu stöðu, þ.e. að það
sé skuldbundið til að greiða lág-
markstrygginguna, greiði fyrir
skjótri niðurstöðu í samningavið-
ræðum sem standa yfir um fjár-
hagsaðstoð við landið. Þær samn-
ingaviðræður um fjárhagsaðstoð,
sem stóðu yfir, voru við Breta og
Hollendinga svo og Alþjóðagjald-
eyrissjóðinn (AGS) og ríkin sem
veittu fjárhagsaðstoð í tengslum
við sjóðinn. Með þessu fallast
Íslendingar beinlínis á að tengja
væntanleg aðstoð frá AGS og
Norðurlöndunum við samningana
við Bretland og Holland.
3. Tilvísunin til „samningavið-
ræðna sem standa yfir um fjár-
hagsaðstoð“ vísar eingöngu til
samningaviðræðnanna við Bret-
land, Holland og AGS og þeirra
landa sem tóku þátt í lánafyrir-
greiðslu í samvinnu við sjóðinn.
Engar aðrar samningaviðræð-
ur um fjárhagsaðstoð stóðu yfir.
Með þessu var því ekki sett af stað
neitt marghliða samningsferli eins
og nú er reynt að halda fram.
4. Ákvæðinu um að taka skuli
tillit til hinna „erfiðu og for-
dæmalausu aðstæðna sem Ísland
er í og knýjandi nauðsynjar þess
að ákveða ráðstafanir sem gera
Íslandi kleift að endurreisa fjár-
mála- og efnahagskerfi sitt“ er
beint að sömu samningum þ.e.
samningunum við Breta, Hollend-
inga og AGS.
5. Yfirlýsingin um að stofnanir
Evrópusambandsins og Evrópska
efnahagssvæðisins munu taka
áframhaldandi þátt í þessu ferli
verði eftir því leitað felur hvorki í
sér að þessar stofnanir hafi tekið
málið að sér né að Bretar, Hollend-
ingar eða Íslendingar hafi falið
þeim forræði á því.
Fullyrðing sem stenst ekki
Augljóst er að fullyrðing Krist-
rúnar að Brussel samkomulagið
hafi tekið málið úr höndum við-
komandi ríkja og sett það í marg-
hliða ferli er í grundvallaratriðum
röng. Með Brussel samkomulaginu
var það samningaferli, sem áður
var hafið, fest í sessi og tengt við
aðstoðina frá AGS. Með Brusselyf-
irlýsingunni staðfesti Ísland fyrri
yfirlýsingar íslenskra stjórnvalda
með formlegri hætti en áður þess
efnis að Ísland myndi ábyrgjast
greiðslu lágmarksinnstæðna og
muni semja um greiðslu þeirra hið
skjótasta. Ennfremur viðurkenndi
Ísland að væntanleg aðstoð AGS
og landa sem veiti fjárhagsaðstoð
samhliða sjóðnum velti á efndum
þessarar skuldbindingar. Á þessu
er síðan hnykkt sex dögum síðar
í viljayfirlýsingu Íslands vegna
fyrirgreiðslu AGS. Að gagngjaldi
fékk Ísland í yfirlýsinguna ákvæði
þess efnis að í samningunum við
Breta, Hollendinga og AGS og í
tengdum gjaldeyrislánasamning-
unum skyldi taka tillit til erfiðrar
stöðu landsins.
Enn frekari afsönnun á kenn-
ingu Kristrúnar um meint upp-
haf marghliðaferlis er framvinda
samninganna eftir Brusselyfir-
lýsinguna undir forystu utanrík-
isráðuneytisins þar sem Kristrún
gegndi starfi aðstoðarkonu utan-
ríkisráðherra og hefur væntanlega
sem slík vitað um hvað aðhafst
var í jafn mikilvægu máli. Eftir
fundarhöld í kjölfar Brusselyfir-
lýsingarinnar sendu Hollending-
ar og Bretar Íslendingum drög að
samningum dagsett 4. desember
2008. Þetta voru einfaldir einka-
réttarlegir lánasamningar, samn-
ingsform, sem Kristrún segir í
grein sinni að sé óásættanlegt
með öllu fyrir Ísland. Þessum
samningsdrögum er svarað af
utanríkisráðuneytinu með athuga-
semdum 12. desember 2008 þar
sem ekki er gerð minnsta athuga-
semd við samningsformið. Til
baka komu ný samningsdrög dag-
sett 19. desember þar sem brugð-
ist er við athugasemdum Íslands
og í þeim eru nánast öll efnisat-
riði núverandi samninga, en bara
hærri vextir, stífari afborganir og
styttri afborganalaus tími. Einka-
réttarlegur lánasamningur er því
ekki „ný nálgun Svavarsnefnd-
arinnar” heldur arfur frá Krist-
rúnu og félögum frá haustinu
2008. Þannig skildi hún við málið
án þess að örlað hefði á marghliða-
ferli þegar viðræður lognuðust út
af hjá óstarfhæfri ríkisstjórn í
janúar 2009.
Rökrétt framhald
Framvinda málsins var í rökréttu
framhaldi af Brussel samkomu-
laginu þótt með hnökrum hafi
verið. AGS veitti Íslandi fjárhags-
lega fyrirgreiðslu sem er að til-
tölu meiri en nokkurt aðildarríki
hefur fengið og með lánakjörum
sem eru hagstæðari en almennar
reglur sjóðsins kveða á um. Norð-
urlöndin og Pólland veittu að láni
með góðum kjörum það fé sem
þurfti til viðbótar vegna gjald-
eyrisvarasjóðsins. Bretar og Hol-
lendingar sömdu síðan um lán með
skilmálum sem eru hagstæðari
en lán hinna aðilanna hvort sem
litið er á vexti, greiðslutíma eða
gjaldfrjálsan tíma. Þessa niður-
stöðu má að hluta þakka Brussel
viðmiðunum og ætla má að hún sé
að einhverju leyti tilkomin vegna
ákvæða þeirra um hinar „erfiðu
og fordæmislausu aðstæðna sem
Ísland er í“. Á hinn bóginn á Ísland
eftir að sýna að það standi við
sinn hluta Brussel samkomulags-
ins. Það verður ekki gert með því
að fara í síðbúinn diplómataleik.
Hinu pólitíska ferli málsins lauk
í Brussel 13. nóvember 2008. Þá
fékkst sú alþjóðlega viðurkennda
pólitíska niðurstaða málsins.
Vinnubrögðin haustið 2008
Auk hugarleikfimi með Brussel-
viðmiðin reynir Kristrún að beina
athygli frá þeim vinnubrögðum
sem viðhöfð voru haustið 2008
og kenna um öðrum sem komu
síðar að málinu. Þannig staðhæf-
ir hún að þeir sem síðar komu að
samningunum hafi varla þekkt til
Brusselviðmiðanna. Staðreyndin
er önnur. Þetta atriði var ítarlega
skoðað og rætt og því beitt í samn-
ingsviðræðunum.
En ekkert sverð dugar betur
en það bítur. Bretar og Hollend-
ingar voru Brusselviðmiðunum
gjörkunnugir. Þeir þekktu inn-
tak þeirra sem rakið er hér að
framan. Þeir litu svo á að með
þeim hefðu Íslendingar að þjóð-
arrétti undirgengist að greiða
lágmarksinnstæðurnar og end-
urgreiða lán vegna þeirra. Þeir
vissu að á grundvelli þeirra gætu
þeir haldið Evrópuþjóðunum frá
því að afgreiða AGS mál þar til
frágangur Icesave væri kominn
í höfn. Þeir vissu að með sam-
þykki annarra Evrópuþjóða væru
samningarnir við Íslendinga í
þeirra höndum en ekki annarra.
Það eina í Brusselviðmiðunum
sem nothæft var fyrir Ísland í
samningaviðræðunum var tilvís-
unin í fordæmalausa stöðu lands-
ins. Hún var þó ekki alls kostar
sannfærandi í ljósi þess að þrátt
fyrir allt var staða Íslands ekki
svo afbrigðileg. Atvinnuleysi var
minna en í mörgum löndum Evr-
ópu, fall landsframleiðslu áþekkt
og víða annars staðar og tekjur á
mann þrátt fyrir kreppuna hærri
en í þeim flestum. Engu að síður
var þeim rökum beitt að í þessu
fælist skuldbinding um lausn hag-
stæða Íslendingum.
Lán tekið í október 2008
Annað sem Kristrún átelur samn-
inganefndina og undirritaðan sér-
staklega fyrir er að hafa sagt að
Ísland hafi „í raun tekið lán í okt-
óber 2008“. Telur hún það ekki
styðjast við rök í gögnum máls-
ins. Rifjum upp nokkur atriði.
Hinn 11. október 2008 undirrita
Íslendingar og Hollendingar það
sem Kristrún kallar viljayfirlýs-
ingu en gengið hefur undir nafn-
inu MoU. Þar segir m.a.:
■ Ísland viðurkennir greiðslu-
skyldu á allt að 20.887 evrum á
hvern reikning.
■ Holland samþykkir að veita
íslenska tryggingarsjóðnum lán
til útgreiðslu innstæðnanna.
■ Lánið með vöxtum og vanskil-
um verði með ábyrgð íslenska rík-
isins.
■ Skuldbindingarnar verði
reiknaðar og greiddar í evrum.
■ Lánið verði greitt til Seðla-
banka Hollands, sem sjái um
útborgun innstæðnanna.
Samkomulag þetta var undirrit-
að af fulltrúa fjármálaráðuneytis-
ins, Tryggingarsjóðs innstæðueig-
enda og fulltrúa hollenska ríkisins
og síðan kynnt með opinberri til-
kynningu frá forsætisráðuneyt-
inu og í annarri slíkri var sagt frá
því að hliðstætt samkomulag við
Breta væri vel á veg komið.
Yfirlýsing í fullu gildi
Meira en ári eftir þetta, í desem-
ber 2009, heldur fyrrverandi utan-
ríkisráðherra því fram í bréfi til
Alþingis að samkomulag þetta
hafi verið tekið af borðinu með
Brusselviðmiðunum. Hvernig
hún komst að slíkri niðurstöðu
er erfitt að segja til um þar sem í
Brusselskjalinu er ekki svo mikið
sem einu orði vikið að MoU skjal-
inu, sem er þó að sögn verið að
ógilda. Ekki virðist heldur hafa
verið haft fyrir því að láta aðila
að MoU skjalinu vita um þetta.
Að minnsta kosti var Hollending-
um ókunnugt um þennan meinta
gjörning en voru þeir þó á fund-
inum. Löngu síðar litu þeir enn
svo á að yfirlýsingin frá 11. okt-
óber 2008 væri í fullu gildi. Vísað
Oftúlkað kurteisishjal
INDRIÐI H.
ÞORLÁKSSON
FRAMHALD Á SÍÐU 21
NÝ SALATLÍNA FRÁ
SÓMA SEM BYGGÐ ER
Á LANGRI REYNSLU
AF SAMLOKUGERÐ