Fréttablaðið - 11.02.2010, Blaðsíða 24

24 11. febrúar 2010 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Svanhildur Kaaber um
Ríkisútvarpið
Samkvæmt lögum er Ríkisútvarpið óháð-
ur fjölmiðill í almanna-
eigu. Þessi skilgreining „í
almannaeigu“ er þýðing á
hugtakinu „public service“
sem notað er í grannlönd-
um okkar. Með því er átt við að Rík-
isútvarpið á að vera sameign þjóðar-
innar, óháður fjölmiðill sem ekki lýtur
markaðsöflum heldur hefur þá skyldu
að senda út dagskrá í máli og myndum
til alls landsins og næstu miða og upp-
fylla menningarlegar, þjóðfélagslegar
og lýðræðislegar þarfir íslensks sam-
félags. Með lögum sem Alþingi sam-
þykkti árið 2007 var ákveðið að Ríkis-
útvarpið skyldi vera hlutafélag í eigu
íslenska ríkisins. Þessi breyting var
umdeild og er enn, enda margir sem
telja að almannaútvarp eigi ekki og
geti ekki lotið reglum sem settar eru
fyrirtækjum og stofnunum á almenn-
um markaði.
Ríkisútvarpið hefur nú í rétt 80 ár
verið samofið íslensku samfélagi, hefur
flutt þjóðinni gleðifréttir ekki síður en
vátíðindi, hefur kynnt henni meistara-
verk heimsmenningarinnar og gaman-
mál líðandi stundar og skemmt henni
með tónlist af öllu tagi ekki síður en töl-
uðu máli bæði í hljóðvarpi og sjónvarpi.
Fjölbreytni og gæði dagskrárinnar eru
ekki síst því að þakka að Ríkisútvarp-
ið hefur á að skipa afar færu fagfólki á
sviði fréttamennsku, dagskrárgerðar og
tækni – fólki sem sumt hefur fylgt stofn-
uninni í áratugi og hefur af trúmennsku
og metnaði staðið vörð um heiðarleika
og hlutleysi í dagskrárgerð og frétta-
flutningi.
Auk þess að hafa þá skyldu að flytja
vandað, fjölbreytt, fræðandi og skemmti-
legt efni fyrir alla aldurshópa um allt
land í útvarpi og sjónvarpi gegnir Rík-
isútvarpið mikilvægu öryggishlutverki.
Hver kannast ekki við að hafa snúið sér
að fréttum Ríkisútvarpsins þegar þjóð-
inni er ógnað, hvort sem er af æðri mátt-
arvöldum eða yfirsjónum dauðlegra
manna? Einmitt þess vegna er mikil-
vægt að dreifikerfi og tæknileg starf-
semi sé ávallt með besta hætti þannig
að allir landsmenn, hvar sem þeir búa
eða eru staddir, geti treyst því að sjá og
heyra útsendingar hvenær sem er.
Undanfarna daga hafa málefni Ríkis-
útvarpsins mjög verið til umræðu í kjöl-
far hins mikla niðurskurðar sem það
þarf eins og fjölmargar aðrar stofnan-
ir og fyrirtæki að takast á við. Þessar
aðgerðir eru sýnilegar í dagskrá allra
miðla – og þær hafa því miður líka
bitnað á starfsfólkinu því á undan-
förnum mánuðum hefur þurft að
fækka starfsfólki í öllum deildum
stofnunarinnar til að ná fram þeim
sparnaðarmarkmiðum sem stjórn-
völd mæla fyrir um. Þennan harm
hefur starfsfólkið borið í hljóði og
gengur áfram til verka sinna af
vandvirkni og metnaði. Það ber að
virða og þakka.
Í fyrra kom til framkvæmda sú
ákvörðun Alþingis að hætt skyldi inn-
heimtu afnotagjalds sem greitt hefur
verið frá því Ríkisútvarpið tók til starfa
árið 1930. Í stað þess var talið réttara að
undirstrika sjálfstæði og hlutleysi Rík-
isútvarpsins með því að færa til þess
fjármagn með sérstakri skattlagningu.
Þannig þótti meiri hluta þingsins betur
tryggt en áður að Ríkisútvarpið væri
öflugur máttarstólpi þess velferðarkerf-
is sem við viljum reka á Íslandi rétt eins
og skólakerfið og heilsugæsluna. Það
var á tímum mikilla umsvifa í íslensku
samfélagi. Því miður hefur sýnt sig
eins og margir óttuðust að innheimta
útvarpsskattsins hefur ekki verið með
þeim hætti sem gert var ráð fyrir og
Ríkisútvarpið nýtur þess ekki að skatt-
tekjurnar séu að raunvirði eins og áætl-
að var – og lagt var upp með í hinum
fyrsta þjónustusamningi við mennta-
málaráðherra frá 2007. Í ljós kemur að
raddir efasemdamanna um ágæti þess-
arar ráðstöfunar áttu fullan rétt á sér.
Núverandi menntamálaráðherra fól á
síðasta ári starfshópi að setja fram til-
lögur um hvernig tryggja mætti betur
en nú er að Ríkisútvarpið geti sinnt
menningarlegu og lýðræðislegu hlut-
verki sínu. Í tillögum og greinargerð
nefndarinnar er að finna mörg leiðar-
ljós sem geta orðið stjórn og stjórnend-
um stofnunarinnar að miklu gagni. Því
ber að fagna niðurstöðum nefndarinn-
ar og þakka þær ábendingar sem þar
koma fram.
Ríkisútvarpið hefur frá upphafi verið
til umræðu manna á meðal og á reyndar
alltaf að vera það. Stundum beinist sú
umræða meira að hinum ytri ramma en
hlutverki og inntaki. En það er brýnt að
við öll sameiginlega látum okkur varða
hlutverk og verkefni Ríkisútvarpsins
ekki síður en dagskrána og framsetn-
ingu hennar.
Ríkisútvarpið speglar bæði nútíð og
fortíð þjóðarinnar – og við berum sam-
eiginlega ábyrgð á því að tryggja að
þessi gersemi okkar fái að blómstra og
þróast og takast í framtíðinni á við nýja
tíma og breytta tækni af heiðarleika og
metnaði.
Höfundur er formaður stjórnar Ríkis-
útvarpsins ohf.
Gersemi í þjóðareign
SVANHILDUR
KAABER
UMRÆÐAN
Joseph Stiglitz skrifar um
efnahagsendurreisn í
Bandaríkjunum
Eftir ósigurinn í öldungar-deildarþingkosningunum
í Massachusetts hafa demó-
kratar í Bandaríkjunum misst
60 sæta meirihlutann sem þeir þurfa til að fá
endurbætur í heilbrigðisþjónustu og fleiri frum-
vörp samþykkt. Þetta hefur breytt landslaginu
í bandarískum stjórnmálum – í bili að minnsta
kosti. En hvað segja úrslitin um bandaríska kjós-
endur og efnahagsástandið?
Úrslitin fela ekki í sér stefnubreytingu til
hægri, eins og sumir álitsgjafar halda fram.
Í Oregon, hinum megin í Bandaríkjunum frá
Massachusetts, var til dæmis verið að sam-
þykkja skattahækkanir í allsherjaratkvæða-
greiðslu. Skilaboðin eru frekar þau sömu og
kjósendur sendu með kjöri Bill Clinton fyrir
sautján árum: efnahagsástandið og atvinna er
það sem máli skiptir.
Efnahagsástandið í Bandaríkjunum er í kalda
koli – jafnvel þótt hagvöxtur hafi myndast á ný
og bankamenn þiggi aftur himinháar bónus-
greiðslur. Sjötti hver Bandaríkjamaður í leit
að fullri vinnu finnur hana ekki; 40 prósent af
atvinnulausum hafa verið án atvinnu í hálft ár
eða lengur.
Eins og Evrópubúar komust að fyrir löngu,
aukast erfiðleikarnir eftir því sem atvinnuleys-
ið teygist á langinn; dýrmæt reynsla fer í súg-
inn, horfurnar versna og sparifé klárast. Búist
er við að gengið verði að húsnæðislánum að and-
virði 2,5 til 3,5 milljarða dala, sem er meira en í
fyrra. Gert er ráð fyrir gjaldþrotahrinu hjá stór-
um fasteignafyrirtækjum. Jafnvel fjárlagaskrif-
stofa Bandaríkjaþings spáir því að atvinnuleysi
verði ekki komið í eðlilegt horf fyrr en um miðj-
an áratuginn.
Bilið breikkar
Barack Obama Bandaríkjaforseti tók mikla
áhættu í upphafi stjórnartíðar sinnar. Í stað
breytinganna sem lofað var í kosningabaráttu
hans, hélt hann í marga af fyrri embættismönn-
um og viðhélt gömlu „brauðmola“-aðferðinni til
að takast á við fjármálakreppuna. Skilaboðin
virtust vera þau að besta leiðin til að gæta hags-
muna heimilanna og launþeganna væri að sjá
bönkunum fyrir nægum peningum.
Þegar Clinton gerði umbætur á velferðarúr-
ræðum fyrir fátæka voru sett skilyrði; umsækj-
endur urðu líka að leita sér að vinnu og mæta á
námskeið. En þegar bankarnir fengu sína vel-
ferðarstyrki voru þeim ekki sett nein slík skil-
yrði. Hefði þetta dugað til að koma Bandaríkj-
unum úr kreppunni hefði Obama komist hjá
ýmsum heimspekilegum álitamálum. En það
tókst ekki og það er langt síðan andúð almenn-
ings í garð bankanna hefur verið jafn mikil og
nú.
Obama vildi brúa bilið milli sem George W.
Bush hafði breikkað á milli ríkra og fátækra. En
bilið hefur breikkað enn meira og tilraunir for-
setans til að gera öllum til geðs eiga líklega ekki
eftir að sefa neinn.
Verður ekki sleppt og haldið
Harðlínumenn í ríkisfjármálum, sérstaklega í
hópi bankamanna, létu lítið fyrir sér fara meðan
ríkið var að bjarga bönkunum fyrir horn en
eru nú komnir tvíefldir til baka. Þeir bera við
áhyggjum af fjárlagahalla til að réttlæta niður-
skurð. En slík viðhorf til ríkisreksturs eru ekki
hótinu skárri en nálgun bankamanna á eigin
rekstri.
Stórfelldur niðurskurður á þessum tímapunkti
veikir hagkerfið. Ef eytt væri í fjárfestingar
sem skiluðu ekki nema sex prósenta arði, myndu
langtímaskuldir minnka þrátt fyrir aukinn fjár-
lagahalla til skamms tíma, þökk sé hærri skatt-
tekjum sem myndast af meiri skammtímaút-
gjöldum og hraðari vexti til lengri tíma.
Obama reyndi hið ómögulega, að bæði örva
hagkerfið og gera harðlínumönnunum til geðs.
Tillögur hans um niðurskurðaraðgerðir fældu
hins vegar frá frjálslynda demókrata og gengu
of skammt til að sætta harðlínumennina. Aðrar
aðgerðir til að koma miðstéttinni til hjálpar sýna
kannski hvar hjarta forsetans liggur, en þær eru
of litlar að sniðum til að skipta máli.
Breytingar krefjast forystu
Þrenns konar aðgerðir gætu skipt sköpum: að
ráðast aftur í björgunaraðgerðir, að stemma
stigu við að gengið verði að húsnæðislánum (25
prósent húsnæðislána eru hærri en verðmæti
eignarinnar) og endurbætur á fjármálakerfi
bankanna.
Fyrir ári var pólitísk innistæða Obama það
mikil að hann hefði mögulega getað hrint þess-
um málum í framkvæmd og snúið sér að öðrum
aðkallandi úrlausnarefnum. En svigrúm hans
hefur stórlega minnkað síðan þá; fólk er reitt,
ringlað og vonsvikið; björgunaraðgerðir fyrir
bankana komu lánveitingum ekki aftur á strik,
eins og þeim var ætlað, örvunaraðgerðir höfðu
áhrif en ekki nógu mikil og atvinnuleysi hefur
snaraukist.
Upp eru efasemdir um að Obama takist að
hrinda í framkvæmd löngu tímabærum breyt-
ingum á bankakerfinu og hinum alltof áhættu-
sæknu risabönkum. Ef það mistekst, er líklegra
en ekki að önnur fjármálakreppa ríði yfir áður
en langt um líður.
Flestir einblína hins vegar á kreppu dagsins í
dag, ekki morgundagsins. Næstu tvö ár er búist
við að hagvöxtur verði of lítill til að anna nýlið-
un á vinnumarkaði, hvað þá uppræta atvinnu-
leysi.
Þótt óbeislaðir markaðir hafi leitt þessa ógæfu
yfir okkur, koma þeir okkur ekki út úr henni.
Ríkið verður að grípa inn í og það krefst rögg-
samrar og skilvirkrar pólitískrar forystu.
Höfundur er Nóbelsverðlaunahafi í hagfræði og
prófessor við Columbia-háskóla í Bandaríkjun-
um. ©Project Syndicate.
Millifyrirsagnir eru blaðsins.
Hálfkák á ögurstund
JOSEPH E. STIGLITZ
HL ÍÐAR FJA L L L ANGJÖKUL L
Hlýir vettlingar úr vatnsfráhrindandi efni.
Einangraðir með Primaloft® örtrefjafyllingu.
skiðabuxur vettlingar
HL IDAR FJA L LÍÐ
Vatnsfráhrindandi, mjúkur og léttur jakki.
Einangraður með Primaloft® örtrefjafyllingu.
Vatnsfráhrindandi og einangraðar
með Primaloft® örtrefjafyllingu.
skiðajakki
Verð: 68.000 kr. Verð: 65.000 kr.
ÍSL ENSKU K EPPENDURN IR K LÆÐA SIG V EL
Ólympíuleikar 2010 í Vancouver
Verð: 9.800 kr.