Fréttablaðið - 13.02.2010, Blaðsíða 22

22 13. febrúar 2010 LAUGARDAGUR
H
ér var uppbyggingu
velferðarkerfisins
illa sinnt í góðær-
inu,“ segir Árni Páll
sem hefur setið í
embætti í rúma níu
mánuði. „Sú samfélagstilraun hófst
þegar Sjálfstæðisflokkurinn komst
til valda 1991 og varð fjárhagslega
og siðferðilega gjaldþrota 2007. Hún
fólst í að vinna að því á öllum víg-
stöðvum að veikja samhjálp, sam-
stöðu og velferð fyrir alla um leið
og búið var í haginn fyrir ábyrgð-
arlaus forréttindi og auðsöfnun
fárra,“ segir hann.
Máli sínu til stuðnings tekur
hann dæmi af vanda ungs fólks án
atvinnu en nú er unnið að því að
skapa 2.400 pláss til að koma fólki í
þeim hópi til virkni og aðgerða, eins
og það er orðað.
„Þorri þessara krakka er búinn
að vera atvinnulaus mjög lengi.
Þetta vandamál varð ekki til núna.
Það er afsprengi þess að mennta-
kerfið sinnti ekki þörfum þeirra.
Þau náðu ekki að fóta sig í fram-
haldsskólakerfinu og völsuðu úr
einni illa launaðri og réttindalítilli
vinnunni í aðra. Hér var gert mjög
vel við þá sem vildu fara í gegn-
um háskólana en á sama tíma var
þrengt að aðgangi að framhalds-
skólum. Það er fráleitt að menn geti
fengið ókeypis háskólagráður að
vild, fimm eða fleiri, á sama tíma
og fólk er hrakið út úr framhalds-
skólunum ef það nær ekki að falla
inn í það þrönga form sem þar er
áskilið og skilar ekki námsárangri
fljótt. Það er ekkert annað en glæp-
samlegur skortur á fjárfestingu í
fólki að gefa því ekki tækifæri til
að nýta hæfileika sína, sjálfu sér og
samfélaginu til góðs.“
Árni Páll segir að við endur-
skipulagningu samfélagsins verði
sú breyting að langtímahagsmunir
fólks verði í forgrunni. „Hér hefur
verið lögð áhersla á efnahagsupp-
sveiflur sem skila stundarárangri
og lítt hugað að afleiðingum niður-
sveiflnanna sem alltaf koma. Þær
eru miklu dýrari heldur en ávinn-
ingurinn af uppsveiflunni. Nú þarf
að taka með í reikninginn sjónar-
mið velferðarþjónustunnar því hún
ber kostnaðinn þegar illa fer.“
Spuni, staða og horfur
Atvinnuleysið er í óþekktum
hæðum. Um fimmtán þúsund
manns eru án vinnu en málefni
þeirra heyra undir félagsmálaráðu-
neytið.
Ríkisstjórnin hefur verið harð-
lega gagnrýnd úr öllum áttum fyrir
að draga lappirnar í atvinnusköpun.
Af hverju hafið þið ekkert gert til
að skapa varanleg störf?
„Forsenda þess að hér verði sköp-
uð varanleg störf er sú að einhverjir
vilji fjárfesta og að þeir fái lánafyr-
irgreiðslu. Eins og staðan er núna
er ekki um auðugan garð að gresja
í þeim efnum en vonandi breytist
það með lausn á Icesave. En þá er
eftir íslenska krónan sem hingað
til hefur dugað til að halda erlendri
fjárfestingu og uppbyggingu frá
landinu ef frá eru talin álver sem
ráðist er í fyrir milligöngu ríkis-
ins og eru í raun svo stórar fram-
kvæmdir að þeim fylgir eigið hag-
kerfi.“
Þetta vefst ekki fyrir atvinnulíf-
inu sem segir stranda á stjórnvöld-
um. Ákvarðanir umhverfisráðherra
eru þar helst nefndar og ákvarðana-
fælni annarra ráðherra líka.
„Það er heppilegur spuni en fyrir
honum er engin innistæða. Það er
búið að ganga frá Suðvesturlínu-
málinu sem tafði ekki nokkurn
skapaðan hlut þrátt fyrir úrskurð
ráðherra. Og það er ekki ein ein-
asta framkvæmd að fara af stað
í neðrihluta Þjórsár og úrskurð-
ur þar um hefur því heldur engin
áhrif á framkvæmdahraða. Það er
mikilvægt að gera sér ekki heldur
óraunhæfar væntingar. Sá bygg-
ingamarkaður sem hér var fyrir
hrun verður aldrei endurreistur.
Hann var ósjálfbær, byggði á gull-
grafaraæði sem rann á gíruga verk-
taka og taumlausri erlendri lántöku.
Auðvitað verður áfram byggt og
framkvæmt en vonandi aldrei með
sama hætti og var. Ríkissjóður er
háður mjög stífum aðhaldskröfum
og getur ekki ráðist í stórar sam-
gönguframkvæmdir, svo dæmi sé
nefnt, þótt það væri æskilegt. En
það má ekki gleymast að við erum
að vinna að því að finna leiðir til
framkvæmda með lífeyrissjóðun-
um.“
Árni Páll minnir líka á að á
vegum félagsmálaráðuneytisins
eru uppi áætlanir um alls níu millj-
arða króna uppbyggingu hjúkrunar-
heimila vítt og breitt um landið sem
munu skapa 1.200 ársverk á næstu
misserum. Það muni ekki síst koma
sér vel í dreifðari byggðum þar sem
atvinnuástand er víða bágborið. Þá
séu jafnframt í bígerð áætlanir til
að auðvelda Íbúðalánasjóði lánveit-
ingar til breytinga og endurbóta á
húsnæði.
En hvernig metur þú horfurnar í
atvinnumálum?
„Ég held að við munum þurfa að
þola talsvert atvinnuleysi um ein-
hvern tíma. Það er óraunsætt að við
sjáum aftur atvinnuleysi upp á 1-2
prósent, enda byggði það á ósjálf-
bærri skuldsetningu og ofþenslu.
Ég á hins vegar von á að atvinnu-
ástandið fari að batna á seinni
hluta ársins. Gangi það eftir fylgja
því miklar breytingar. Við borg-
um nú tvo milljarða króna á mán-
uði í atvinnuleysisbætur og þegar
sá reikningur fer að lækka skap-
ast aukið svigrúm til að vinna í
þágu þeirra sem hafa lengst verið
atvinnulausir og þurfa mestan
stuðning við að komast aftur út á
vinnumarkaðinn. Fækkun atvinnu-
lausra fylgir líka aukning skatt-
tekna í ríkissjóð. Þar munar um
hvert prósent.”
Krónan er stóra vandamálið
Sautján mánuðir eru liðnir frá því
að bankarnir hrundu með látum. Þá
þegar hafði gengi íslensku krónunn-
ar fallið talsvert og átti enn eftir að
falla. Árni Páll segir að fjárhags-
legt tjón vegna bankahrunsins hafi
enn ekki komið fram í útgjöldum
almennings.
„Við erum ekki byrjuð að bera
kostnað vegna bankahrunsins
heldur bara af gengisfallinu. Hrun
krónunnar er eina ástæðan fyrir
því hvernig komið er fyrir skuld-
um heimilanna. Það er hollt að
muna þegar menn dásama íslensku
krónuna. Það kemur að því síðar
að við þurfum í gegnum skattkerf-
ið að borga ríkisskuldir sem eru
til dæmis tilkomnar vegna þeirrar
miklu stjórnsnilli í Seðlabankan-
um að lána bönkum út á engin veð.
Þann reikning borgum við á lengri
tíma og svo Icesave og fleira.“
Árni Páll er þeirrar skoðunar
að skipta verði um gjaldmiðil hið
fyrsta enda fullreynt með krónuna.
Hún hafi enda kostað íslenska þjóð
háar fjárhæðir í gegnum árin.
„Við reisum ekkert efnahags-
líf á ný á þessum grunni,“ segir
hann og gefur lítið fyrir tal manna
um aðlögunarhæfni krónunnar og
hve heppileg hún sé nú um stundir,
útflutningsins vegna.
„Hér er ekki um neinn varanleg-
an ávinning að ræða. Sóknarfæri
okkar núna eru vegna þess að hér er
launakostnaður orðinn helmingur
á við það sem hann er í nágranna-
löndunum. Talsmenn krónunnar
þurfa að svara því hvort þeir séu
til langframa talsmenn þess að
við séum hálfdrættingar í launum
á við nágranna okkar. Auðvitað er
verkefni okkar að byggja efnahags-
umgjörð sem gerir okkur kleift að
standa undir sömu launum og lífs-
kjörum og eru í nágrannalöndun-
um.“
Óábyrgir útgerðarmenn
Árni Páll rifjar upp að fyrir ári
voru gjaldmiðilsmálin ofarlega á
baugi í þjóðfélagsumræðunni; allir
hafi þá verið sammála um nauðsyn
þess að finna lausn á því vandamáli
sem krónan væri. Nú verði aftur að
setja það mál í forgrunn.
„Við getum ekki velt vöngum yfir
þessu mikið lengur og þurfum að
gera að forgangsmáli í aðildarvið-
ræðunum við Evrópusambandið að
komast inn að evrunni sem allra,
allra fyrst. Það er alrangt sem
haldið hefur verið fram að evran
sé rót efnahagsvandans í þeim
evruríkjum sem hafa farið illa út
úr kreppunni. Þvert á móti hefur
evran afstýrt því að verr færi.
Hitt vitum við að íslenska krón-
an er afskaplega vinsæl hjá gömlu
útgerðinni. LÍÚ heldur dauðahaldi
í þennan bjargvætt sem er núna
búinn að skera útgerðina niður úr
snöru afleiðinga ofurskuldsetn-
ingar. Þessir menn hafa hegðað
sér eins og spilafífl og apakettir
út um allar koppagrundir og veð-
sett fyrirtækin upp í rjáfur til að
fjármagna óskylt brask. Íslenska
krónan kemur þeim hins vegar
alltaf á þurrt af því að almenning-
ur í landinu borgar á endanum allt-
af með gengisfellingum fyrir mis-
tök þeirra. Kjaraskerðing okkar er
bjarghringur þeirra.“
Það var einmitt það. En Árni
Páll vill ekki bara taka krónuna
af útgerðinni, hann vill líka svipta
hana kvótanum. Fyrningarleiðin
er jú á dagskrá ríkisstjórnarinn-
ar. Að auki vill hann í ESB sem er
sem eitur í beinum útgerðarmann-
anna.
„Um krónuna er það að segja að
meta verður hagsmuni samfélags-
ins alls og það er staðreynd að hún
leggur óásættanlegar ofurbyrðar
á almenning og kemur í veg fyrir
efnahagslega uppbyggingu og
erlenda fjárfestingu.
Það er enginn vandi að finna
útfærslu á fyrningu sem sam-
rýmist hagsmunum vel rekinnar
útgerðar. Söngurinn um að fyrning
sé aðför að greininni er falskur. Öll
efnisleg eign sem keypt er fyrnist
samkvæmt skattalögum og enginn
vandi að útfæra sambærileg viðmið
um kvótann.“
ESB-aðild tryggir bætt lífskjör
Mér finnst Samfylkingin ekki hafa
talað mikið um pólitík að undan-
förnu. Það er eins og þið bíðið bara
eftir að Ísland verði komið í ESB og
að þá lagist allt.
„Ásýndin er kannski sú og það
kemur ekki á óvart, menn eru að
vinna sig í gegnum erfið verk. En
ég held að það sé mikilvægt að
nálgast öll verkefni út frá okkar
pólitísku sýn. Það er réttmæt gagn-
rýni að við höfum ekki verið nógu
beitt í málflutningi en sýn okkar
er alveg skýr og við sitjum ekki
með krosslagðar hendur. Við vilj-
um eitt samfélag fyrir alla í staðinn
fyrir hrundu samfélagstilraunina
sem snerist um að auka auð fárra á
kostnað hinna mörgu. Ofan af því
erum við að vinda. Við viljum var-
anlega verðmætasköpun og trausta
velferð í þágu allra, ekki bólur fyrir
fáa.“
Er ekki ábyrgðarleysi að horfa
jafn stíft á ESB-aðild og þú gerir
þegar nákvæmlega ekkert er fast í
hendi um að af henni verði? Samn-
ingur þar um verður kannski kol-
felldur og hvað gerum við þá?
„Þá verðum við að reyna að tak-
ast á við það flókna verkefni að
tryggja sambærileg lífskjör og
í öðrum löndum án hinnar nauð-
synlegu forsendu sem er stöðugur
gjaldmiðill.
Þess vegna er að sama skapi
ábyrgðarleysi að segja ekki frá því
hvað gerist ef ekki verður af aðild.
Það er bæði gömul saga og ný og
Langtímahagsmunir í forgang
Nýr gjaldmiðill er forsenda þess að íslenskt efnahagslíf verði endurreist og að fólk geti notið lífskjara til jafns við það sem gerist í
nágrannaríkjunum. Þetta er skoðun Árna Páls Árnasonar félagsmálaráðherra. Björn Þór Sigbjörnsson ræðir við hann um nýtt
og betra samfélag, skyldur banka og atvinnumálin. Árni Páll segir að Sjálfstæðisflokkurinn hafi markvisst veikt velferðarkerfið.
EKKI NÓGU BEITT Árni Páll segir flokk sinn ekki hafa verið nógu beittan í málflutningi en pólitíska stefnan sé skýr. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Talsmenn krónunnar þurfa að svara því hvort þeir séu til
langframa talsmenn þess að við séum hálfdrættingar í
lánum á við nágrannaríki okkar.