Fréttablaðið - 16.02.2010, Side 20

20 16. febrúar 2010 ÞRIÐJUDAGUR
Rannsóknir FME: Grein 4 af 4
UMRÆÐAN
Jared Bibler skrifar um
Ponzi-svikamyllur
Eins og sagt var í fyrri hluta þessarar grein-
ar vísa Ponzi-svik til hvers
kyns svika eða blekkinga
sem byggjast á því að sífellt
þarf að fá inn nýja fjárfesta
til þess að geta greitt þeim sem
fyrir eru. Innstreymi nýrra pen-
inga er eina leiðin til að halda kerf-
inu gangandi.
Í þessari grein ætla ég að lýsa
mjög umfangsmiklum Ponzi-svikum
sem upp komust á síðasta ári en hafa
ekki mikið verið rædd hér heima.
Þetta er fall Stanford International
Bank, eða Stanford alþjóðabankans.
Bankinn var með höfuðstöðvar á
Antígva sem ásamt Barbúda mynda
tveggja eyja eyríki á mörkum Kar-
íbahafs og Atlantshafsins. Upphafs-
menn hans voru tveir Bandaríkja-
menn. Stanford banki reyndist vera
átta milljarða dollara samsæri og
risavaxin Ponzi-svik.
Svikin stóðu í að minnsta kosti tíu
ár og mögulega í allt að tuttugu ár.
Þau fólust í því að taka við innlán-
um frá einstaklingum í formi inn-
stæðubréfa. Þessi innlán voru bund-
in í ákveðinn tíma, sex mánuði, eitt
ár eða lengur. Stanford-bankinn
greiddi háa innlánsvexti, helm-
ingi hærri en aðrir bankar og allt
að 15 prósent (í Bandaríkjadölum).
Tuttugu og átta þúsund fjárfest-
ar í 130 löndum keyptu innstæðu-
bréf af fyrirtækjum sem mark-
aðssettu þennan fjárfestingarkost
fyrir Stanford. Þar sem Stanford
gat ekki mætt þessum háu endur-
greiðslum með lögmætum fjárfest-
ingum greip bankinn til þess ráðs
að borga gömlum fjárfestum með
fé frá nýjum fjárfestum og þannig
gekk það í tuttugu ár.
Sleginn til riddara
Mögulegt er að viðskipti Stanford
banka hafi verið lögmæt í upp-
hafi en þróast í að verða Ponzi-svik
þegar ekki reyndist unnt að standa
við loforðin. Allar viðskiptaáætl-
anir sem byggja á því að fá stöðugt
nýtt fé eru í raun Ponzi-svik.
Fjórir einstaklingar báru hitann
og þungann af Ponzi-svikum Stan-
ford alþjóðabankans en R. Allen
Stanford, stofnandi bankans, var
í aðalhlutverki. Rannsakandi hjá
bandaríska verðbréfaeftirlitinu
(SEC) orðaði það svo: „Hann kunni
að eyða annarra manna peningum.“
Allen Stanford lifði í vellystingum
á Antígva þar sem hann hafði sest
að og byggði höfuðstöðvar bankans
í samræmi við eigin lífsstíl. Þetta
var fögur bygging með framhlið
höfðingjaseturs. Að aðalinngang-
inum lá ríkmannleg braut vörðuð
pálmatrjám og hitabeltisblómum.
Allen Stanford var sleginn til
riddara á Antígva 2006 og kaus að
vera ávarpaður „Sir Allen“. Eins og
ég vék að í fyrri grein notfæra þeir
sem stunda Ponzi-svik sér í mörg-
um tilvikum stuðning við íþróttir
og góðgerðamál til þess að byggja
upp orðspor og trúverðugleika og
Sir Allen var þar engin undantekn-
ing. Hann var helsti velgjörðarmað-
ur Antígva og bauð 20 milljón doll-
ara verðlaun í alþjóðlegri krikket
keppni sem var haldin á eyjunni.
(Þegar lið Antígva vann hvatti hann
liðsmenn til að setja verðlaunaféð í
innstæðubréf hjá Stanford alþjóða-
bankanum.)
Sir Allen hafði mikið
fyrir að byggja upp ímynd
sína og uppskar ríkulega. Í
febrúar árið 2009 lýsti dag-
blaðið The Houston Chron-
icle honum sem „leiðandi
velgjörðarmanni, frum-
kvöðli, vinnuveitanda og
opinberri persónu Ant-
ígva“. Hann lagði rækt við
tengsl við volduga vini í
Bandaríkjunum og annars staðar
í heiminum og var 605. auðugasti
maður heims á lista Forbes Mag-
azine árið 2008. Hann var einnig
útnefndur maður ársins 2008 í mik-
illi lofgrein í World Magazine.
James M. Davis, sem hafði verið
herbergisfélagi Allens í háskóla,
var næstráðandi í Stanford alþjóða-
bankanum og gegndi starfi sem
yfirmaður fjármála. Þeir tveir voru
þeir einu sem höfðu yfirsýn yfir
raunverulegar fjárfestingar Stan-
ford alþjóðabankans og höfðu því
mesta þekkingu og stjórn á svik-
unum.
Fasteignir keyptar með leppfyrir-
tækjum
Í Ponzi-svikum gegnir hver og
einn sínu hlutverki í því að við-
halda yfirbragði lögmætis. Menn-
ina tvo vantaði trúverðugt andlit
gagnvart almenningi fyrir bank-
ann. Laura Pendergest-Holt var
valin í það hlutverk. James Davis
hafði hitt hana þegar hún var sex-
tán ára. Hann var sunnudagaskóla-
kennari Lauru við kirkju sem hann
hafði stofnað í Mississippi. Þegar
hún útskrifaðist úr háskóla hóf hún
störf fyrir gamla kennarann sinn.
Hún var gerð að yfirmanni fjár-
festinga Stanford alþjóðabankans
hálfþrítug að aldri án þess að búa
yfir menntun eða reynslu á sviði
fjármála. Hún og starfslið henn-
ar voru með skrifstofu í Tenness-
ee í Bandaríkjunum. Laura Pend-
ergest-Holt réð yfir litlum hluta af
fjárfestingum bankans en hélt því
fram að hún sæi um allt verðbréfa-
safn hans. Hún hafði frelsi til að
gefa út opinberar tilkynningar um
hversu áhættulausar eignir verð-
bréfasafnsins væru. Gömlu her-
bergisfélagarnir fóru hins vegar í
raun og veru með meirihluta eigna
Stanford alþjóðabankans.
Samkvæmt upplýsingum frá
rannsakendum hjá SEC var ekki
til skrá yfir fjárfestingarsafn-
ið sem myndaði eignarhluta efna-
hagsreikningsins. Milljörðum hafði
verið varið í kaup á illseljanlegum
bréfum í óskráðum félögum. Um
það fengu kaupendur innstæðu-
bréfa í Stanford alþjóðabankanum
ekki að vita. Þarna voru líka miklar
fjárfestingar í fasteignum en Stan-
ford hafði neitað því opinberlega
að hafa fjárfest í þeim. Í sumum
tilvikum voru söfn af fasteignum
keypt og þau síðan seld fram og
aftur milli fyrirtækja sem voru
ekkert nema skelin. Þessum fyrir-
tækjum var stjórnað af bankanum
og notuð til að auka verðgildi fast-
eignanna í bókum hans. Sir Allen
tók 1,6 milljarða Bandaríkjadala
út úr bankanum til eigin nota gegn
skuldaviðurkenningum. Opinber-
lega fullyrti hann að hafa aldrei
tekið krónu til eigin nota og hafa
notað hvern eyri til að endurfjár-
festa í bankanum.
Brestir koma í svikin
Fjórði litríki einstaklingurinn í
þessari raunasögu var Leroy King.
Hann var kannski sá sem fyrst og
fremst gerði Ponzi-svikin möguleg.
King var yfirmaður bankaeftirlits
á Antígva. Hann og Sir Allen voru
í óvenju nánum tengslum. Allen
greiddi mútur á bankareikning
Kings í Sviss og það nægði til þess
að beina augum eftirlitsaðilans frá
bókum bankans. Sir Allen taldi
svissneska bankareikninginn þó
ekki nægja til að tryggja hollustu
Kings. Hann fékk því eftirlitsaðila
sinn til þess að sverja blóðeið sem
fór þannig fram að skorið var á úln-
liði þeirra og þeir blönduðu blóði.
Eftir eiðinn vísaði Leroy King til
Sir Allen sem „stóra bróður“ og yfir
hann rigndi miðum á úrslitaleiki
NFL-deildarinnar í amerískum fót-
bolta og ferðum með kærustunni í
einkaþotu Stanford-bankans.
Leroy King reyndist peninganna
virði. Þegar erlendir eftirlitsað-
ilar komu til eyjarinnar fullyrti
hann að Stanford alþjóðabankinn
væri traustasti bankinn á Antígva.
Þegar SEC fór að spyrja spurninga
um fjárfestingar bankans árið 2006
neitaði hann að eiga samstarf við
erlenda systurstofnun sína og bar
við bankaleynd. Hann framsendi
einnig trúnaðarbréfið frá SEC til
lögmanna Sir Allens svo þeir gætu
skrifað frambærilegt svarbréf sem
hann gæti undirritað og sent.
Brestir komu í Stanford-svik-
in árið 2008 eins og mörg önnur
Ponzi-svik eftir fall markaða víða
um heim. Fjárfestar í innstæðu-
bréfum Stanford vildu fá eitthvað
af peningunum sínum til baka.
Fréttir sem höfðu borist um Mad-
off-svikin leiddu til þess að grun-
semdir vöknuðu hjá sumum starfs-
mönnum Stanford-bankans, sem
hafði verið stíað í sundur með deild-
arskiptingu, til að draga úr upplýs-
ingaflæði, og höfðu haft efasemdir
um viðskiptamódel eigin banka.
Bíður réttarhalda
Í febrúarmánuði árið 2009 kærði
SEC Lauru Pendergest-Holt fyrir
svik (fyrir að hafa logið að rann-
sóknaraðilum um fjárfestingar
bankans), fyrir að hindra rann-
sókn og samsæri um að hindra
framgang réttvísinnar og bíður
hún nú dóms. James Davis viður-
kenndi samsæri í júní á síðasta
ári, gegn loforði um vægari dóm,
um að fremja fjársvik, póstsvik
og að hindra rannsókn SEC. Með
því missti fyrrverandi herbergis-
félagi hans sitt síðasta hálmstrá.
Davis getur átt von á allt að 30 ára
fangelsisvist.
Samningur Davis leiddi til þess
að Allen Stanford var handtekin
fyrir „umfangsmikil svik“ í júní
2009. Hann var sviptur aðalstign
sinni í Antígva seint á síðasta ári
og bíður nú dóms í fangelsi í Texas.
Í sama mánuði og Stanford var
handtekinn missti Leroy King
vinnuna og bíður nú réttarhalda
þar sem farið verður fram á fram-
sal hans. Bandarískir saksóknar-
ar óska eftir að hann verði fluttur
til Bandaríkjanna svo hann geti
komið fyrir rétt þar sem þáttak-
andi í hinum umfangsmiklu Ponzi-
svikum Allens Stanford.
Höfundur er rannsakandi á verð-
bréfasviði Fjármálaeftirlitsins.
Fyrirvari: Hluti af efni þessarar
greinar er byggður á upplýsingum
frá bandaríska verðbréfaeftirlit-
inu eða bandarískum saksóknur-
um og hefur ekki verið staðfestur
fyrir dómstóli.
Stórfelld Ponzi-svik sem
upplýstust á síðasta ári
JARED BIBLER
UMRÆÐAN
Friðrik Rafnsson skrifar um
orðstír Íslands
Enda þótt afmörkuð stétt manna hafi stundað þá fjárglæfra-
starfsemi sem hér var látin við-
gangast í nafni viðskiptafrelsis
undanfarin ár, með afleiðingum
sem allir þekkja, hefur sjálfsmynd
hins venjulega Íslendings laskast
verulega. Það er hins vegar hreinn
óþarfi og gerir bara illt verra.
Sjálfspíning
Tónninn í fólki hefur undanfarna
mánuði einkennst af undarlegri
sektarkennd. Við afneituninni
í upphafi hefur tekið ofurvirk
sektarkennd sem stundum minn-
ir á sjálfspíningu eins og þá sem
stunduð er á Filippseyjum á pásk-
um, eins og erlend vinkona mín
benti á. Eða yfirgengileg fyrir-
gefningarþörf sem m.a. hefur
birst í því að leyfa einum helsta
höfuðpaurnum að eiga eitt stykki
íslenskt skipafélag. Það er eins
og þjóðin hafi sveiflast úr oflæti
í þunglyndi, áður hafi hún verið
þjóða æðislegust en sé nú sú ömur-
legasta. Getur ekki verið að raun-
veruleikinn sé einhvers staðar þar
á milli?
Vörumst alhæfingar
Því hefur verið haldið mjög að
Íslendingum að litið sé á þá sem
braskara erlendis. Það kann vel að
vera að svo sé í Hollandi og Bret-
landi, og ef til vill Danmörku,
vegna einkasvikamyllunnar Icesa-
ve sem nú virðist eiga að breyta
í opinberar skuldir. Það litla sem
ég þekki til þar meðal almennra
borgara er hins vegar að almenn-
ingur greini vel milli Íslendinga
almennt og þeirra fjárglæfra-
manna sem settu allt á annan end-
ann hér. Rétt eins og þegar við
hugsum til Ítala. Þótt mafíustarf-
semi og spilling sé landlæg þar
dettur engum heilvita manni í hug
að stimpla alla Ítali, þetta yndis-
lega fólk, sem mafíósa. Hér hefur
verið talað um að „við“ höfum gert
þetta og hitt, þegar það var þröng-
ur hópur sem skaraði eld að eigin
köku með ýmsum mislöglegum
hætti eins og þær rannsóknir sem
nú er unnið að eiga vonandi eftir
að leiða í ljós.
Íslendingar njóta trausts í Frakk-
landi
Undanfarna sjö mánuði hef ég
verið með annan fótinn í Frakk-
landi vegna viðskipta og ýmiskon-
ar menningarsamstarfs. Í þessum
ferðum hef ég hitt fjölda manns úr
ýmsum starfsgreinum, bæði úr
opinbera geiran-
um og viðskipta-
lífinu, hátt setta
menn og lægra
setta, víða í
Frakklandi. Ég
hef með öðrum
orðum hitt og
átt samskipti
við það sem
mætti ka l la
einhvers konar þversnið frönsku
þjóðarinnar. Alls staðar hefur mér
og þeim Íslendingum sem með
mér hafa verið í för verið tekið
opnum örmum, menn hafa greitt
götu okkar, opnað dyr og komið
á samböndum, oft algerlega að
eigin frumkvæði. Ekki hefur vott-
að fyrir tortryggni eða efasemd-
um í okkar garð sem Íslendinga.
Þvert á móti hefur þjóðernið verið
okkur til framdráttar og litið á
okkur sem framsækna, tækni-
vædda menningarþjóð sem býr í
undralandi sem alla dreymir um
að fara til.
Einu spurningarnar varðandi
efnahagshrunið hafa eðli málsins
samkvæmt komið frá bankamönn-
um, en það hefur þá frekar verið
faglegur áhugi og forvitni sem
í mesta lagi hefur birst í spurn-
ingunni: „Hvers vegna var þetta
látið viðgangast? Hvernig gengur
ykkur að koma lögum yfir þessa
menn?“
Síðan hafa þeir vikið talinu að
öðru og stundum greinilega hálf
skammast sín fyrir að tilheyra
sömu stétt og hinir meintu íslensku
fjármálasnillingar, svikamyllu-
stjórarnir.
Víkkum sjóndeildarhringinn
Ástæða þess að við njótum þessa
góða orðspors í Frakklandi þrátt
fyrir allt er meðal annars sú að
íslensku fjárglæframennirn-
ir stunduðu ekki iðju sínar þar
nema að litlu leyti (Landsbankinn
var með lítilsháttar starfsemi) og
náðu ekki að eitra jafn mikið út
frá sér eins og í Bretlandi og Hol-
landi. Því er mikilvægt nú þegar
endurreisnarstarf er framundan
að víkka sjóndeildarhringinn og
horfa víðar en gert hefur verið.
Frakkland og allur frönskumæl-
andi heimurinn (Frakkland, hluti
Belgíu, Sviss, Kanada, Norður-
Afríka, o.s.frv.) er því sem næst
óplægður akur fyrir íslensk fyr-
irtæki. Við eigum fjöldann allan
af ágætlega menntuðu fólki sem
bæði talar og skrifar frönsku og
fjölmarga hollvini í þessum lönd-
um. Tækifærin eru því óteljandi.
Grípum þau.
Höfundur er verkefnisstjóri og
þýðandi.
Frakkar treysta
Íslendingum
FRIÐRIK RAFNSSON
HEILAHRISTINGUR
heimanámsaðstoð á bókasafninu :-)
w w w.hei lahr ist ingur. is
Sjálfboðaliðar óskast
við heimanámsaðstoð í Breiðholti
Skráning og nánari upplýsingar á www.heilahristingur.is
Viltu leggja þitt af mörkum, auka við reynslu þína
og kynnast um leið skemmtilegum krökkum?
Ertu 18 ára eða eldri?
Auglýsingasími
Allt sem þú þarft…