Fréttablaðið - 16.02.2010, Blaðsíða 29

ÞRIÐJUDAGUR 16. febrúar 2010 21
UMRÆÐAN
Eygló Harðardóttir
skrifar um erlend lán
Hinn 12. febrúar síðast-liðinn féll dómur í Hér-
aðsdómi Reykjavíkur þar
sem ákvæði lánasamnings-
ins um gengistryggingu
voru dæmd ólögmæt þar
sem lánið hafi verið veitt í
íslenskum krónum. Áður hafði fall-
ið annar dómur við sama dómstól
þar sem komist var að gagnstæðri
niðurstöðu í mjög svipuðu máli.
Því er ljóst að fullkomin réttar-
óvissa ríkir um þetta álitaefni og úr
henni verður ekki skorið nema fyrir
Hæstarétti. Að öllu óbreyttu verður
málið ekki tekið fyrir þar fyrr en í
fyrsta lagi undir næstu áramót.
Hvað er erlent lán?
Hagsmunasamtök heimilanna,
talsmaður neytenda og fleiri hafa
ítrekað bent á hugsanlegt ólögmæti
erlendra lána, sérstaklega ákvæði
laga um vexti og verðtryggingu þar
sem blátt bann er lagt við að skuld-
bindingar í íslenskum krónum séu
bundnar dagsgengi erlendra gjald-
miðla. Einnig hefur verið bent á að
hugsanlega sé ekki hægt að skil-
greina lánasamninga á milli tveggja
innlendra aðila sem erlent lán.
Þannig fari eftir búsetu útgefanda
hvort verðbréf séu flokkuð sem inn-
lend eða erlend en ekki myntinni
sem verðbréfið er gefið út í. Þannig
ræður mynt lánsins engu um hvort
lánið sé innlent eða erlent, heldur
aðeins búseta útgefandans.
Í grein eftir Gunnlaug Kristins-
son, löggiltan endurskoðanda, segir:
„Nánast undantekningalaust hefur
veiting lána í erlendri mynt eða lána
með gengistryggingu, til almenn-
ings og fyrirtækja á Íslandi, verið
veitt til viðskipta þar sem undir-
liggjandi verðmæti eru í íslensk-
um krónum og greiðsla
til lántaka verið í íslensk-
um krónum þrátt fyrir
hin gengistryggðu ákvæði
eða hreinlega erlend láns-
fjárhæð tilgreind í texta
skuldabréfsins … Skuld-
binding milli tveggja inn-
lendra aðila er því allt-
af í íslenskum krónum,
ef útgreiðsla lánsins var
í íslenskum krónum og
lánveitandinn er innlendur aðili,
hvernig sem á málið er litið enda er
íslenska krónan eini lögmæti gjald-
miðill landsins.“
Með þessum rökum eru lán milli
innlendra aðila alltaf í íslenskum
krónum, hvernig sem lánasamning-
arnir eru orðaðir, ef enginn erlend-
ur gjaldmiðill skiptir raunverulega
um hendur.
Miklir hagsmunir
Af þessu er ljóst að gífurlegir hags-
munir eru af því að fá úr því skorið
sem allra fyrst hvort gengistryggð-
ir lána- og kaupleigusamningar eru
löglegir eða ekki.
Viðskiptaráðherra upplýsti í svari
við fyrirspurn Birkis Jóns Jónsson-
ar í júlí í fyrra, að yfir 40.000 ein-
staklingar eru með fjármögnun bif-
reiðar í erlendri mynt að upphæð
yfir 115 milljarða króna. Þá upp-
lýsti félags- og tryggingamálaráð-
herra í svari við fyrirspurn Helgu
Sigrúnar Harðardóttur að gengis-
bundin skuldabréf til heimila voru
um 315 milljarðar króna í lok sept-
ember 2008 og voru 107 milljarðar
skilgreindir sem erlend íbúðalán.
Þá eru ónefndir sambærilegir lána-
samningar fyrirtækja.
Þótt ýmsir hafi lagt áherslu á mik-
ilvægi þess að flýta meðferð þess-
ara mála, liggur fyrir að dómstólar
taka ekki við slíkum fyrirmælum
frá ráðherrum eða öðrum. Því má
telja einsýnt að dómstólar telji sér
óheimilt að flýta málum þar sem
reynir á lögmæti innlendra lána- og
kaupleigusamninga í erlendri mynt.
Einnig hafa lögfræðingar og nú síð-
ast efnahags- og viðskiptaráðherra
bent á að gengistryggðir lánasamn-
ingar eru ekki allir af sama toga og
þar með ekki sjálfgefið að niður-
staða Hæstaréttar í ofangreindu
máli hafi almennt fordæmisgildi.
Enginn vilji hefur verið hjá ríkis-
stjórninni að taka á gengistryggð-
um lánum á heildstæðan máta, þrátt
fyrir að talsmaður neytenda hafi
lagt fram tillögur á sínum tíma um
gerðardóm til að leita ásættanlegr-
ar lausnar fyrir bæði lánveitendur
og lántakendur.
Á sama tíma og ráðherrar varpa
frá sér allri ábyrgð og segja bein-
línis að hver og einn þurfi að stefna
bönkum og eignaleigufyrirtækjum
hafa þeir markvisst unnið að því að
draga úr möguleikum almennings
til að gera einmitt það. Stjórnvöld
hafa hækkað kostnað við málsóknir
og ekkert gert til að auka möguleika
fólks til gjafsóknar.
Tryggjum réttláta meðferð
Ég hef því ákveðið að leggja fram
frumvarp til laga á Alþingi þar
sem heimilt verður að óska eftir
flýtimeðferð fyrir héraðsdómi og
Hæstarétti ef viðkomandi hyggst
höfða mál vegna lögmætis lána- og
kaupleigusamninga sem eru geng-
istryggðir. Jafnframt verði nauð-
ungarsölum vegna samskonar lána-
samninga frestað þar til niðurstaða
liggur fyrir hjá Hæstarétti um lög-
mæti þeirra.
Vonast ég eftir að sem flestir
þingmenn gerist meðflutningsmenn
með mér í þessu máli, svo hægt
verið að aflétta sem fyrst réttaró-
vissu, takmarka hugsanlega skaða-
bótaábyrgð málsaðila og tryggja
hraða og réttláta meðferð þessara
mála í dómskerfinu.
Höfundur er þingmaður
Framsóknarflokksins.
Réttaróvissa vegna erlendra lána
EYGLÓ
HARÐARDÓTTIR
UMRÆÐAN
Sigurður Líndal skrifar
um Icesave
Í grein í Morgunblað-inu 13. febrúar full-
yrðir Kristinn Gunnars-
son fv. alþingismaður að
íslenzk stjórnvöld hafi
fyrir löngu viðurkennt
ábyrgð á lágmarks-
tryggingu innistæðna Icesave-
reikninga. Hann segir:
„Hún (Eva Joly) telur að ríkið
beri enga ábyrgð á Icesave-inn-
stæðunum. Þar er hún í andstöðu
við álit Evrópusambandsins,
allra 27 landa þess og Noregs
að auki. Mér er ekki kunnugt
um að Evrópuþingið hafi tekið
undir skoðun Evu Joly. Hún ber
fram skoðun á lögum og reglum
sem enginn þessara aðila tekur
undir. Íslensk stjórnvöld hafa
fyrir löngu viðurkennt ábyrgð
á lágmarkstryggingunni.“
Hér er fullyrt að íslenzk
stjórnvöld hafi viðurkennt rík-
isábyrgð á lágmarkstryggingu
innistæðna Icesave-reikninga.
Ef þau firn eiga að ganga yfir
ríki og þjóð að bera fjárhagslega
ábyrgð á gerðum einstaklinga
sem flestir eru sammála um að
sé mjög þungbær og aðrir telja
að hæglega geti orðið þjóðinni
um megn, verða að vera skýr
ákvæði í lögum eða ótvíræð-
ar yfirlýsingar fulltrúa hennar
gagnvart öðrum þjóðum sem til
þess hafa löglega heimild.
Enn sem komið er hefur eng-
inn bent á skýran lagastað fyrir
slíkri ábyrgð, hvorki talsmenn
Evrópusambandsins, Evrópu-
þingsins né Norðmanna. Hafi
það verið gert hefur því ekki
verið haldið á lofti. En þegar
lagastaði skortir hefur
umræðan beinzt að
yfirlýsingum íslenzkra
stjórnvalda og á það
leggur Kristinn áherzlu
í tilvitnuðum texta sem
mætti þó vera betur rök-
studdur.
Nú er komið að honum
að bæta úr og tilgreina
nákvæmlega og undan-
dráttarlaust yfirlýsingar
íslenzkra stjórnvalda sem skuld-
binda íslenzka ríkið til að takast
á hendur umrædda ábyrgð og í
hvaða samhengi þær hafi verið
gefnar.
Jafnframt verður að minna
á að ekki verður tekið lán er
skuldbindi ríkið nema sam-
kvæmt lagaheimild og þar
undir fellur ríkisábyrgð, sbr.
40. og 41. gr. stjórnarskrárinn-
ar. Þetta þarf Kristinn að hafa
í huga þegar hann leggur fram
yfirlýsingarnar.
Einnig verður hann að hafa í
huga að yfirlýsingar sem gefnar
eru í tengslum við samningaferli
eru ekki bindandi ef samningar
takast ekki, svo sem ef upp úr
slitnar, ef Alþingi hafnar eða er
í óvissu við synjun forseta.
Ég vona að Kristinn svari hér
undanbragðalaust.
Hitt er annað mál að vel má
vera að eftirlitskerfi hér á landi
hafi brugðizt, og því kunni að
fylgja bótaskylda. En eins og
margsinnis hefur verið bent
á eiga þar aðrir einnig hlut að
máli, Hollendingar, Bretar og
Evrópusambandið. En álitamál
sem að þessu lúta koma sérstök-
um skuldbindandi ábyrgðaryfir-
lýsingum ekkert við.
Höfundur er prófessor í lögum.
Icesave og ríkisábyrgð
SIGURÐUR LÍNDAL