Fréttablaðið - 23.02.2010, Blaðsíða 41

ÞRIÐJUDAGUR 23. febrúar 2010 17
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur
til að senda línu og leggja orð í
belg um málefni líðandi stundar.
Greinar og bréf skulu vera stutt
og gagnorð. Tekið er á móti efni
á netfanginu greinar@frettabladid.
is eða á vefsíðu Vísis, þar sem
finna má nánari leiðbeiningar.
Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í
Fréttablaðinu eða Vísi eða í báðum
miðlunum að hluta eða í heild.
Áskilinn er réttur til leiðréttinga og
til að stytta efni.
UMRÆÐAN
Vigdís Erlendsdóttir
skrifar um barna-
verndarmál
Þann 18. febrúar sl. gerði ég hið tvöfalda
hlutverk Barnaverndar-
stofu gagnvart meðferð-
arheimilum að umtalsefni.
Tilefni skrifa minna voru viðbrögð
stofunnar við nýlegum dómi Hér-
aðsdóms Norðurlands eystra yfir
kynferðisbrotamanni sem framið
hafði brot gegn stúlkum sem vistað-
ar höfðu verið á einu þeirra. Í grein
minni bendi ég m.a. á að heimilið
sem um ræðir lúti sem önnur með-
ferðarheimili landsins yfirumsjón
Barnaverndarstofu og sé rekið á
grundvelli þjónustusamnings við
stofuna sem jafnframt hefur með
því fjárhagslegt og faglegt eftirlit.
Lögfræðingur Barnaverndar-
stofu svarar grein minni þann
20. febrúar undir yfirskriftinni
„sleggjudómar“ og að því er segir
í leiðréttingarskyni. Ekki greinir
okkur á um málavöxtu. Hins vegar
amast lögfræðingurinn við þeim
ummælum mínum að Barnavernd-
arstofa hafi heimilað manninum
að starfa á öðru meðferðarheimili
eftir að ákvörðun um að ákæra ekki
lá fyrir og leyft honum að lokum
að snúa aftur í sitt gamla starf. Í
öðru orðinu mærir lögfræðingur-
inn Barnaverndarstofu fyrir skjót
og skelegg viðbrögð þegar grun-
ur vaknaði enda hafi stofan gefið
út fyrirmæli um brottvikningu
mannsins úr starfi. Í hinu orðinu
firrir hann stofuna valdi og ábyrgð
í málinu og vísar ýmist til vinnu-
réttar, mannréttindaákvæða eða
aðildarskorts. Gerir hann rekstrar-
aðila meðferðarheimilanna ábyrga
fyrir þeirri ákvörðun að fá mann-
inn aftur til starfa enda hafi þeir
lagt á það ríka áherslu. Barna-
verndarstofa hafi ekki húsbónda-
vald yfir starfsmönnum meðferð-
arheimila. Þá hafi stofan
jafnframt verið bundin af
þeirri grundvallarreglu
að maður teljist saklaus
uns sekt er sönnuð og því
ekki hægt að víkja honum
úr starfi. Síðar í greininni
segir lögfræðingurinn það
að jafnaði ekki mögulegt að
vísa manni úr starfi nema
til ákæru komi. Í þessu
felst augljós mótsögn enda
alkunna að maður telst ekki sekur
við það eitt að sæta ákæru.
Undirritaðri er eins og þorra
manna kunnugt um að maður teljist
saklaus uns sekt er sönnuð. Þetta
kemur þó ekki í veg fyrir að vinnu-
veitandi geti hlutast til um starfslok
manns. Má ráða af orðum forstjóra
Barnaverndarstofu að hann hafi
skilning á þessu enda segir hann í
viðtali við DV þann 29. sept. 2009
það vera meginreglu „að ef rann-
sókn leiði til ákæru [sé] mönnum
sagt upp störfum þó sekt hafi ekki
sannast”. Þá geri stofan jafnframt
sínar eigin athuganir í málum sem
þessum. „Það skiptir máli að það
ríki traust um okkar starfsemi og
börn njóti vafans.“
Í þessu máli er óumdeilanlegt að
börnin sem um ræðir nutu ekki vaf-
ans. Hafi Barnaverndarstofa gert
sínar eigin athuganir þegar grun-
ur vaknaði, leiddu þær ekki til
þeirra aðgerða sem áskildar voru
til að vernda stúlkuna sem fyrst
bar manninn sökum. Ekki vernd-
uðu þær heldur stúlkuna sem síðar
greindi frá áreitni af hendi manns-
ins. Það var ekki fyrr en um ári
síðar að þriðja stúlkan sagði frá
þeirri háttsemi sem varð tilefni
þess að lögreglurannsókn var tekin
upp að nýju og þá fyrir tilverknað
barnaverndarstarfsmanns. Það
voru því verk annarra en Barna-
verndarstofu sem að lokum leiddu
málið til lykta.
Lögfræðingur Barnaverndar-
stofu gerir mér upp þá skoðun að
með breyttu eftirliti eða annars
konar vinnulagi telji ég að koma
megi að fullu í veg fyrir brot gegn
börnum sem vistast á meðferðar-
heimilum. Hér reiðir lögfræðing-
urinn stóru sleggjuna svo hátt til
höggs að ummælin eru ekki svara
verð. Hins vegar tel ég skrif lög-
fræðingsins staðfesta að eftirlits-
hlutverk, ábyrgð og vald Barna-
verndarstofu er í besta falli óljóst.
Við lestur greinarinnar vakna m.a.
þessar spurningar: Getur stofan
haft áhrif á hverjir starfa á með-
ferðarheimilum eða getur hún það
ekki? Getur stofan hlutast til um
brottvikningu starfsmanns eða
getur hún það ekki? Hvaða gildi
hefur það sjónarmið stofunnar
að unnt sé að víkja ákærðum en
ódæmdum manni úr starfi ef vald
hennar til þess er ekkert? Er stof-
unni stætt á að verja framangreint
sjónarmið um leið og hún heldur
því fram að brottvikning manns
sem ekki hefur verið sakfelldur, sé
ígildi þess að svipta hann mannorði
og lífsviðurværi án dóms og laga?
Sér stofan enga aðra möguleika á
að hlutast til um starfslok manns
en að reka hann?
Athygli vekur að í fréttinni sem
vitnað er í hér að ofan slær forstjóri
Barnaverndarstofu eign sinni á
starfssemi meðferðarheimilanna og
vísar til hennar sem „okkar starf-
semi“ þótt önnur ummæli tengd
málinu miði að því einu að sverja af
stofunni alla ábyrgð. Þá renna skrif
lögfræðings stofunnar enn styrkari
stoðum undir réttmæti þeirra sjón-
armiða sem félagsmálaráðherra
víkur að í áður tilvitnaðri yfirlýs-
ingu frá 8. sept. 2009: „Það er óhjá-
kvæmilegt að koma á algerlega
sjálfstæðu eftirliti með velferðar-
þjónustu á vegum hins opinbera
og skilja slíkt eftirlit með öllu frá
þeim stofnunum sem taka ákvarð-
anir um hvar og hvernig þjónusta
er veitt, svo ekki sé minnst á þær
stofnanir sem þjónustuna veita.
Þannig styrkjum við eftirlitið og
tryggjum algert hlutleysi þess.“
Höfundur er sálfræðingur.
Um dóma og sleggjudóma
UMRÆÐAN
Sigurður Líndal svarar
Kristni H. Gunnarssyni
Í grein í Fréttablaðinu 16. febrúar sl. fór ég þess á
leit við Kristin Gunnars-
son að hann benti á skýrar
og ótvíræðar yfirlýsingar
íslenzkra stjórnvalda sem
skuldbyndu íslenzka ríkið
til að takast á hendur ríkisábyrgð
á lágmarkstryggingu innistæðna
Icesave-reikninganna, sbr. grein
hans í Morgunblaðinu 13. febrú-
ar þar sem hann hélt því fram
að íslenzk stjórnvöld hefðu við-
urkennt slíka ábyrgð. Kristinn
svarar í grein í Fréttablaðinu 20.
febrúar sl. og skulu nú rök hans
skoðuð.
1. Hann tilgreinir fyrst frétta-
tilkynningu um samkomulag milli
Hollands og Íslands 13. október
2008, en á líklega við fréttatil-
kynningu frá 11. október. – Einnig
nefnir hann samkomulag við Evr-
ópusambandið f.h. Hollendinga og
Breta 16. nóvember 2008. Þar er
átt við svokölluð Brüssel-viðmið. –
Skemmst er frá að segja að í engu
þessara plagga er nefnd ríkisá-
byrgð.
2. Ef mönnum tækist að túlka
texta þessara gagna þannig að
með þeim hefðu stjórnvöld geng-
izt undir ríkisábyrgð færi slíkur
gerningur í bága við 40.-41. gr.
stjórnarskrárinnar og væri ógild-
ur, enda hefði Bretum og Hollend-
ingum mátt vera það ljóst miðað
við allar aðstæður. Reyndar við-
urkennir Kristinn hálft í hvoru að
það sé „annað mál hvort þær við-
urkenningar skuldbinda ríkið“.
Hann dregur reyndar úr og held-
ur því fram að svo þurfi ekki að
vera. Fjármálaráðherra undirriti
kjarasamninga án þess að Alþingi
komi þar nærri og þeir taki gildi
þó að Alþingi veiti ekki nægu fé
til þeirra. Tugmiljarða samning
um að reisa og reka tónlistarhús
í Reykjavík hafi tveir ráðherr-
ar gert f.h. ríkisins og hann ekki
komið fyrir Alþingi. Nú hljóta
samningar eins og þessir að vera
gerðir á þeirri forsendu að fé verði
veitt lögum samkvæmt og samn-
ingsaðilar séu í góðri trú um það.
Ef slíkt bregzt kynni slíkt að valda
ríkinu bótaskyldu vegna vanefnda.
Annars er Kristinn með þessu að
skírskota til gersamlega ósam-
bærilegra mála.
3. Þá segir Kristinn að með sam-
þykkt frá 5. desember 2008 hafi
Alþingi staðfest framangreind-
ar yfirlýsingar um ábyrgð rík-
isins með því að fela ríkisstjórn-
inni að leiða til lykta samninga við
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn á grund-
velli fyrirliggjandi viljayfirlýs-
inga íslenzku ríkisstjórnarinnar.
Með þessu staðfesti „Alþingi áður-
nefndar yfirlýsingar stjórnvalda
um ábyrgð ríkisins á Icesaveinn-
stæðunum og gerir þær að sínum.“
Þar með telur Kristinn „að ábyrgð
ríkisins sé orðin óvéfengjanleg,
hafi hún ekki legið fyrir áður“
og þá geti kröfuhafi fengið dóm
fyrir kröfu sinni. – Í stuttu máli
felst þetta í rökfærslu Kristins:
Alþingi gengst undir ríkisábyrgð
með þingsályktun sem staðfesti
yfirlýsingar þar sem hvergi er
minnzt á slíka ábyrgð. Og hér er
ekki látið staðar numið:
Alþingi samþykkir ríkis-
ábyrgð með þingsályktun.
Kristinn þarf greinilega
að lesa stjórnarskrána
betur. Ríkisábyrgð verður
einungis veitt með lögum.
4. Þá fullyrðir Krist-
inn að með lögum um
innstæðutyggingar (nr.
98/1999) séu í 10. gr. for-
takslaus fyrirmæli til
Innstæðutryggingarsjóðs að bæta
lágmarksfjárhæð sem tiltekinn
er að fullu. Hvergi minnzt á rík-
isábyrgð í greininni, einungis að
sjóðnum sé heimilt að taka lán ef
eignir hrökkva ekki til að greiða
kröfuhöfum.
5. Loks er einni spurningu ósvar-
að. Hvers vegna er Alþingi að sam-
þykkja sérstök lög sem heimila
fjármálaráðherra fyrir hönd rík-
issjóðs að veita Tryggingarsjóði
innstæðueigenda og fjárfesta rík-
isábyrgð vegna lána frá brezka og
hollenzka ríkinu svo sem nánar er
mælt í 1. gr. laga nr. 96/2009, sbr.
lög nr. 1/2010 úr því að skuldbind-
ingar um ríkisábyrgð liggja þegar
fyrir? Reyndar er þessu svarað í 2.
gr. þar sem segir að ekkert í lögum
þessum feli í sér viðurkenningu á
því að íslenzka ríkinu hafi borið
skylda til að ábyrgjast greiðslu
lágmarkstryggingar til innstæðu-
eigenda í útibúum Landsbankans í
Bretlandi og Hollandi. – Og hvers
vegna standa Bretar og Hollend-
ingar í samningaþófi við Íslend-
inga í stað þess að fá dóm fyrir
óvefengjanlegum kröfum sínum?
Mér sýnist sem allur málflutn-
ingur Kristins sé á sandi byggður
og er hulin ráðgáta hvað honum
gengur til. Hitt kemur enn meira
á óvart af hve mikilli léttúð hann
umgengzt stjórnskipan landsins.
Höfundur er lagaprófessor.
Um rökstuðning
á ríkisábyrgð
VIGDÍS
ERLENDSDÓTTIR
SIGURÐUR LÍNDAL
Landsmenn eru eindregið hvattir til að láta bólusetja sig
gegn svínainflúensu á næstu dögum og vikum til að verjast
veikinni enda eru miklar líkur á nýju áhlaupi
inflúensunnar síðar á þessu ári eða því næsta. Best er að
verjast svínainflúensunni með bólusetningu og það strax
enda nóg til af bóluefni í landinu.
Við boðum bólusetningarátak um allt land!
Íbúar á höfuðborgarsvæðinu geta nú gengið inn
á næstu heilsugæslustöð á almennum þjónustutíma
alla virka daga og látið bólusetja sig. Ekki þarf lengur
að skrá sig í bólusetningu fyrir fram!
Áfram þarf hins vegar að panta tíma í bólusetningu á
heilsugæslustöðvum utan höfuðborgarsvæðisins.
Tveir Íslendingar af hverjum fimm hafa látið sprauta sig
gegn svínainflúensu á undanförum mánuðum sem er eitt
hæsta hlutfall sem þekkist meðal þjóða.
Íslendingar eiga hrós skilið fyrir að bregðast hratt og
ákveðið við inflúensufaraldrinum með því að mæta til
bólusetningar, tileinka sér tíða handþvotta, bera spritt á
hendur, nota pappírsklúta og gera fleira sem stuðlar að
heilsuvernd.
Fullvíst er að allar þessar ráðstafanir hafa komið í veg fyrir
að tugir þúsunda Íslendinga sýktust af svínainflúensunni
fyrr í vetur.
Verjumst nýju áhlaupi
svínainflúensunnar A(H1N1)!
Nánari upplýsingar um bóluefnið og bólusetningu vegna svínainflúensu A(H1N1) er að finna á influensa.is.
Tilkynningar og upplýsingar um viðbúnað vegna inflúensu A(H1N1) eru á influensa.is og á almannavarnir.is.
Landlæknisembættið
sóttvarnalæknir
Ríkislögreglustjórinn
almannavarnadeild