Fréttablaðið - 25.02.2010, Blaðsíða 14

14 25. febrúar 2010 FIMMTUDAGUR
FRÉTTASKÝRING
KOLBEINN
ÓTTARSSON PROPPÉ
kolbeinn@frettabladid.is
geirinn, ríki og sveitarfélög, nýti
hagstjórnartækin og starfi saman.
„Við eigum að vinna á móti hag-
sveiflunni í góðu samstarfi við ríkis-
valdið. Við erum jú með 33 prósent
af heildarumsvifum hins opinbera.
Það mundi ekki bara hjálpa í hag-
stjórninni sem slíkri heldur einnig
hjálpa einstökum sveitarfélögum.“
Krafa um framkvæmdir
Væntanlegar sveitarstjórnarkosn-
ingar verða um margt sérstakar.
Hingað til hefur tíminn í aðdraganda
kosninga verið tími framkvæmda
og skuldbindinga. Stjórnmálaflokk-
ar hafa lofað hinu og þessu og þeim
sem eru við stjórnvölinn hefur oft
verið legið á hálsi fyrir að dæla út
peningum á þessum tíma. Þetta
þekkist um allt land og gengur þvert
á flokkslínur.
Halldór segir að skýrar fjármála-
reglur myndu létta á þrýstingi á
kjörna fulltrúa. „Það er alltaf mik-
ill þrýstingur á hina pólitískt kjörnu
fulltrúa, ef við erum með reglur sem
segja nú er hagsveiflan mjög uppi
og sveitarfélagið verður að halda að
sér höndum, þá er auðveldara fyrir
kjörna fulltrúa að útskýra fyrir
íbúum að ekki sé hægt að fram-
kvæma núna, þótt það sé fullt af
peningum í umferð. Skynsamlegra
sé að bíða og leyfa einkaaðilum að
klára sínar fjárfestingar og sjá svo
til þegar hagsveiflan fer niður.“
Fjárhagsreglur sveitar-
félaga eru til gagngerrar
endurskoðunar hjá sam-
gönguráðuneytinu. Ekkert
hámark er á því hve mikið
sé hægt að skuldsetja
sveitarfélög. Flókin reikn-
ingsskil hafa gert íbúum
erfitt fyrir að meta stöðuna.
Í annað skipti í sögunni hef-
ur þurft að skipa fjárhalds-
stjórn yfir sveitarfélag.
Fjárhagur sveitarfélagsins Álfta-
ness hefur verið til umræðu, en
skipuð hefur verið fjárhaldsstjórn
yfir sveitarfélagið. Það er aðeins
í annað skipti í sögunni sem slíkt
er gert, fyrra skiptið var Hofsós
á níunda áratugnum. Skuldir þess
eru gríðarlegar og komu mörgum
íbúunum á óvart. Það er ekki síst
vegna þeirrar staðreyndar að stór
hluti þeirra var ekki inni í efna-
hagsreikningi, heldur færður undir
öðrum liðum.
Ástæða þess er að ekki var um
eiginlega lántöku að ræða, heldur
samdi sveitarfélagið við fyrirtæki
um framkvæmdir. Á móti skuldbatt
það sig til að leigja byggingarnar
til baka. Sú skuldbinding kom ekki
fram í efnahagsreikningnum, en er
á herðum íbúanna engu síður.
Ógagnsætt bókhald
Halldór Halldórsson, formaður
Sambands íslenskra sveitarfélaga,
segir óheppilegt að bókhaldið sé
ekki nógu gagnsætt. Þegar sveit-
arfélag ræðst í stóra framkvæmd,
sem nemur meira en fjórðungi af
tekjum þess, þarf að gera sérstaka
grein fyrir henni og sérfróður aðili
að leggja mat á hana. Sá aðili getur
hins vegar verið fjármálastjóri
sveitarfélagsins sjálfs.
„Mín tilfinning er sú að það hafi
ekki verið farið allt of mikið eftir
þessu. Það eru dæmi um svona álit,
og ég er sannfærður um að upp til
hópa taka sveitarstjórnarmenn
sveitarstjórnarlögin mjög alvar-
lega, en það er galli á eftirfylgninni
í þessu líka má segja.
Það kemur líka inn á eftirlits-
nefnd með fjármálum sveitarfélaga.
Það þarf að styrkja hennar heim-
ildir og breyta lögunum þannig að
hún geti komið inn oftar og af meiri
þunga.“
Gunnlaugur Júlíusson, sviðs-
stjóri hag- og upplýsingasviðs
Sambands íslenskra sveitarfélaga,
segir að gildandi reglum hafi ekki
verið fylgt nógu fast eftir í þessum
efnum. Fjármögnunarleigusamn-
ingar um sérhæfðar byggingar
eigi að vera inni í efnahagsreikn-
ingi. Á því hafi hins vegar verið
brotalöm.
„Ef sveitarfélag ætlar að byggja
skóla, svo dæmi sé tekið, eru í
meginatriðum tvær leiðir til fjár-
mögnunar. Ananrs vegar fara menn
í bankann og taka lán, borga skólann
og svo lánið í bankanum á ákveðnum
árafjölda. Hin leiðin er að semja við
eitthvert fasteignafélag sem tekur
lán, byggir skólann og leigir þér svo
bygginguna í ákveðinn árafjölda.
Þetta er í sjálfu sér bara spurning
um aðferðarfræði, hvor leiðin er
hagkvæmari.
Skuldbinding er hins vegar sú
sama. Menn hafa fengið sinn skóla og
hafa föst afnot af honum um ákveðið
árabil; annars vegar borgarðu bank-
anum en hins vegar fjárfestingar -
félaginu. Þetta á í sjálfu sér að fara
inn í efnahagsreikninginn, bæði
eignin sem menn hafa til afnota og
skuldbindingin á móti.“
Aukið á þensluna
Sveitarfélög hafa á síðustu árum
tekið mikið af lánum og framkvæmt
mikið. Það hefur virkað sem olía á
eld þenslunnar, í stað þess að nýta
hagstjórnartækin með því að draga
framkvæmdir saman á þenslutímum
og auka í kreppu. Sveitarfélögin eru
þar í kompaníi við ríkisvaldið, sem
stóð einnig í miklum framkvæmdum
í þenslunni.
Halldór segir sumar framkvæmd-
ir mjög skiljanlegar, þar sem álver
hafi risið, svo dæmi sé tekið, hafi
þurft að reisa nýjan grunnskóla
og leikskóla og leggja götur. Hann
kallar þó eftir því að opinberi
Ekkert hámark er á skuldsetningu
ÁLFTANES Aðeins einu sinni áður hefur verið sett fjárhaldsstjórn yfir sveitarfélag, líkt og nú hefur verið gert yfir Álftanes. Það
gerðist með Hofsós á níunda áratugnum. Sveitarstjórnarmenn hafa í raun og veru getað skuldsett sveitarfélög endalaust en nú er
verið að endurskoða reglur. FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM
Í skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
(AGS) frá 2009 er komið inn á
sveitarstjórnarstigið. Þar eru ýmsar
athugasemdir gerðar og tillögur
lagðar fram til úrbóta og eflingar
fjárlaga- og fjárhagsáætlanagerðar.
Hugmyndir AGS má setja upp í
sjö liði:
■ Gerð verði skýr krafa um halla-
lausan rekstur. Verði misbrestur
á því skal hallinn greiðast upp á
tveimur til þremur árum.
■ Lánveitingar verði takmarkaðar.
■ Stofnað verði til eftirlits með
fjármálum sveitarfélaga og
samráð eflt við ríkisvaldið.
■ Ríkisendurskoðun annist endur-
skoðun reikninga sveitarfélaga.
■ Formlegur samningur verði
gerður á milli ríkis og sveitar-
félaga sem tryggi að fjármagn
fylgi verkefnum.
■ Sveitarfélög verði sameinuð
og rekstrarkostnaður þannig
lækkaður.
■ Sett verði sameiginleg stefna í
fjármálum ríkis og sveitarfélaga.
ATHUGASEMDIR
AGS
Fyrsti hluti af þrem
Á morgun: Tilögur til úrbóta
FRÉTTASKÝRING: Sveitarfélög 1. hluti
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
8.000
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
M
ill
ijó
nu
m
k
r.
Þróun skulda og skuldbindinga
Skuldbindingar utan efnahags
Lífeyrisskuldbindingar
Langtímaskuldir
Skammtímaskuldir
HEIMILD: TILLÖGUR BÆJARSTJÓRNAR UM FJÁRHAGSLEGAR AÐGERÐIR
Nóatúni 4 · Sími 520 3000
www.sminor.is
Einfaldur í notkun.
Geymir 30 mælingar í minni.
Skjár sýnir þrjú gildi samtímis:
púls, efri og neðri mörk.
Hlífðarbox fylgir með.
A
T
A
R
N
A
Blóðþrýstingsmælir
Blóðþrýstingsmælir á úlnlið.
Tilboðsverð: 6.900 kr. stgr.
Verð áður: 9.200 kr.
Boso-medistar S
Víða um heim eru sveitarstjórnarmönnum settar skorður um hve mikið er
hægt að skuldsetja sveitarfélagið. Hér á landi er eina formlega þakið á slíkt
reglur Lánasjóðs íslenskra sveitarfélaga.
Almennt skal ekki lána sveitarfélögum með skuldsetningu yfir 250 pró-
sent, nema þau hafi gert samning um fjárhagslega endurskipulagningu við
eftirlitsnefnd um fjármál sveitarfélaga með aðkomu Lánasjóðsins.
Þetta eru reglur sjóðsins, en sveitarstjórnir geta leitað annað eftir láni,
bæði innanlands og utan. Það átti sérstaklega við síðustu árin fyrir hrun,
þegar framboð á lánsfjármagni var gríðarlegt. Það er lánveitandans að meta
greiðslugetu lántakans, en líkt og mýmörg dæmi sanna var oft og tíðum
brotalöm á því.
Fulltrúar í sveitarstjórn geta hins vegar, að því gefnu að lánin fáist, skuld-
sett sveitarfélagið eins mikið og býðst. Til endurgreiðslu þeirra er ekkert
nema tekjur og því hærri sem skuldin er því meira fer af framtíðartekjum í
afborganir og fjármagnskostnað.
VÍÐA HÁMARK Á SKULDSETNINGU
Danmörk
Nokkuð hefur verið hoft til Norður-
landa um fyrirkomulag málefna
sveitarfélaga. Gunnlaugur segir að
í Danmörku sé sveitarfélögum, A-
hluta, til dæmis óheimilt að taka lán.
Þar sé aftur á móti ekki þak á útsvari
og það sé misjafnt eftir sveitarfélög-
um. Árlega sé samið um skatthlutfall
milli ríkis og sveitarfélaga. Ef sveitar-
félög hyggi á stærri framkvæmdir
geti þau fjármagnað á þrennan
máta:
■ Sótt um fjárfestingarstyrk frá
ríkinu sem setur árlega fjármuni í
slíkan sjóð. Úr honum er veitt eftir
ákveðinni aðferðafræði.
■ Hækkað skatta.
■ Safnað fyrir framkvæmdinni.
Með slíku fyrirkomulagi skapist
mun meiri umræða um einstakar
framkvæmdir og það hvernig fjár-
munum sveitarfélagsins er varið.
„Ef skattar eru hækkaðir, segjum
til að byggja íþróttahús, fer af stað
umræða um það, mun meiri en ef
lán er tekið sem borgar sig ein-
hvern tímann í framtíðinni. Íbúarnir
vilja fá að vita af hverju verið er
að hækka skattana, hvort húsið er
dýrara en þörf er á, er það dýrara
en hjá nágrönnunum, er hægt að
gera þetta hagkvæmara en þannig
að það komi að sama gagni og svo
framvegis.
Umræðan meðal íbúanna verður
allt önnur heldur en ef sveitarstjórn-
in getur tekið lán endalaust á meðan
bankarnir lána henni. Eftirlitshlutverk
íbúanna verður mun meira.“
Á það ber að líta í þessu sambandi
að dönsk sveitarfélgö fara með um
70 prósent af opinberum útgjöldum
en hérlendis er það nálægt 30 pró-
sentum opinberra útgjalda sem er á
hendi sveitarfélaganna
Noregur
Á Alþingi var í vikunni var ræddur sá
möguleiki að banna sveitarfélögum
að taka lán í erlendri mynt. Að sögn
Gunnlaugs þekkist það sumstaðar,
til dæmis í Noregi.
„Þótt gjaldmiðillinn sé stöðugri
þar en hér þá er norskum sveitar-
félögum bannað að taka erlend lán.
Gengisáhættan er talin of mikil, þó
ekki séu risasveiflur á gengi þar.“
Þar þykir ekki forsvaranlegt að
sveitarfélög taki lán í öðrum gjald-
miðli en þeim sem tekjurnar eru í.
LÁNTAKA ÓHEIMIL EÐA MEÐ KVÖÐUM