Fréttablaðið - 27.02.2010, Blaðsíða 32

32 27. febrúar 2010 LAUGARDAGUR
Ö
lkelduvatn úr nátt-
úrulegum upp-
sprettum hafði
verið vinsælt langt
aftur í aldir þegar
Englendingurinn
Joseph Priestley fann árið 1767
upp aðferð til að búa það til með
því að metta vatn með koltvísýr-
ingi. Þessi aðferð var þróuð áfram
af ýmsum og byrjað var að blanda
bragðefnum við sódavatnið. Gosið
varð snemma vinsælt í Bandaríkj-
unum þar sem svokallaðir gos-
drykkjabrunnar (Soda fountain)
spruttu upp og voru starfræktir í
ísbúðum eða í apótekum því í byrj-
un var gosþambið talið heilsusam-
legt. Það voru ekki síst apótekarar
sem þróuðu bragðtegundir goss-
ins með því að prófa sig áfram og
blanda ýmiss konar bragðefnum í
vellandi vatnið.
Gosdrykkir til forna
Neysla goss á 19. öldinni var
að mestu bundið við þessa gos-
drykkjabrunna því erfiðlega
gekk að halda gosinu í glerflösk-
um. Sala goss í flöskum komst
ekki almennilega á skrið fyrr en
eftir 1892 þegar William Painter
í Baltimore fann upp gosflösku-
tappann sem enn er notaður. Þá
fór líka allt í gang og gosdrykkja-
þamb dreifðist um heiminn.
Íslendingar voru fljótir að taka
við sér og gátu keypt gosdrykki í
Reykjavík strax árið 1893. Í blað-
inu Austra, sem gefið var út á
Seyðisfirði, mátti til dæmis lesa
þessa auglýsingu frá St. Stefáns-
syni árið 1896: „Þegar þið drekk-
ið bjór og brennivín á kvöldin,
vaknið þið með timburmenn og
vonda samvisku á morgnana;
en mínir ilmandi gosdrykkir
svala ykkur í sakleysi og ein-
lægni. Margar nýjar tegundir
komu nú með „Egil“.“
Þess var ekki langt að bíða
þar til hafin var framleiðsla
gosdrykkja á Íslandi. Árið
1898 setti ungur Norðmað-
ur, Casper Hartvig, upp gos-
drykkjaverksmiðjuna Geysi og
undirbauð innfluttu drykkina.
Hann gekk lengra og opnaði billi-
ardstofu og café í Aðalstræti og
bauð þar upp á gosdrykki á ís.
Í kringum aldamótin 1900
mátti einnig kaupa gosdrykki
frá Kaldá í Hafnarfirði (m.a.
óáfengt kampavín – „bezti bind-
indismannadrykkur“) og verslun
Leonh. Tangs á Ísafirði bjó til og
seldi gos, meðal annars Búalímon-
aði. „Hvers vegna reyndust Búar
hugrakkir og þrautseigir í stríð-
inu? Af því þeir drukku aldrei
annað en Búalímonaði,“ segir í
auglýsingu frá 1906.
Á Akureyri stofnaði Eggert Ein-
arsson gosdrykkjaverksmiðju árið
1902 og bjó til ýmsar tegundir,
meðal annars „Bringeberja-lim-
onade handa dömunum“ og San-
itas var stofnað á Seltjarnarnesi
árið 1905 og starfaði megnið af
öldinni.
Skítamix varð Mix
Gosdrykkjaverksmiðjur komu og
fóru í áranna rás. Gosdrykkja-
verksmiðja Seyðisfjarðar var ein,
á Akureyri var Efnagerð Akureyr-
ar og síðar Sana og Flóra. Davíð
Scheving Thorsteinsson byrjaði
með Sól hf. á 9. áratugnum, fram-
leiddi ýmsar tegundir af sólgosi, og
síðar Seltzer með ýmsum
bragðtegundum af enskri fyrir-
mynd. Seltzer var auglýstur sem
„heilsudrykkur“ og var fluttur út
og mátti á tímabili kaupa í heims-
borgum.
Í dag kemur allt innlent gos frá
tveimur verksmiðjum, verksmiðj-
um Ölgerðarinnar og Vífilfells, sem
eru nágrannar í Árbænum. Ölgerð-
in Egill Skallagrímsson byrjaði að
framleiða Malt árið 1913. Fram-
leiðsla gosdrykkja hófst árið 1930
er Ölgerðin keypti gosdrykkja-
verksmiðjurnar Síríus og Kaldá.
Ölgerðin hóf að framleiða App-
elsín árið 1955 og því er Appelsín
elsti alíslenski gosdrykkurinn sem
enn er framleiddur. Verkstjórinn
Sigurður Sveinsson þróaði og full-
komnaði drykkinn.
Innlendar gosdrykkjategundir
eru fáar í dag, miðað við það sem
oft hefur verið. Auk Appelsínsins
er Mix eini alíslenski gosdrykkur-
inn sem er enn framleiddur. Mix
var fyrst blandað og framleitt hjá
Efnagerðinni Flóru á Akureyri
sem var í eigu Kaupfélags Eyfirð-
inga. Það ku hafa verið bakarinn
Björgvin Júníusson sem bjó þenn-
an drykk til fyrstur manna með
aðstoð vinnufélaga sinna. Fyrir
ein jólin átti að vanda að leggja í
Gosdrykkir á Íslandi
Íslendingar eru gossvelgir og hafa löngum verið. Alls konar tegundir sykraðra gosdrykkja hafa
runnið í gegnum búðirnar hér í áratuganna rás, bæði innlendar gostegundir og erlendar, fram-
leiddar hér úr innfluttu þykkni. Dr. Gunni sökkti sér í gosið.
GOS Í HILLUM Í REYKJAVÍK 2010 Nú kemur allt íslenskt gos frá tveimur verksmiðjum. Úrvalið er mun minna en það var áður fyrr, þegar allt upp í fimm gosdrykkja-
verksmiðjur voru starfandi á landinu á sama tíma. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
PEPSI Á LÍNUNA Krakkar kneyfa kóla á árum áður. MYND/LJÓSMYNDASAFN REYKJAVÍKUR